Landenweb.nl

NOORD-IERLAND
Geschiedenis

To read about NORTHERN IRELAND in English - click here

ANWB vakantie boeken Noord-Ierland

Steden NOORD-IERLAND

Belfast

Populaire bestemmingen VERENIGD KONINKRIJK

EngelandNoord-ierlandSchotland
Wales

Geschiedenis

Oudheid

Ongeveer 6000 jaar voor Christus vestigden zich in Ierland kleine groepjes jagers. Met name aan de noord- en oostkust zijn van deze mensen vuurstenen wapens en werktuigen gevonden. In de late steentijd (v.a. 3000 voor Chr.) drongen vanuit het Middellandse-Zeegebied en de Atlantische kust andere volken Ierland binnen. Zij bedreven wat landbouw, hielden dieren en stichtten vele megalithische grafmonumenten.

advertentie

Megalithisch grafmonument IerlandFoto: Ronan Delaney CC 4.0 International no changes made

Het bronzen tijdperk duurde van ongeveer 2000 voor Chr. tot 500 voor Chr. Van die periode zijn nog veel wapens, gereedschap en (o.a. gouden) sieraden te zien in het National Museum te Dublin. Vanaf de vijfde eeuw voor Chr. vielen de uit Spanje, Frankrijk en Zuid-Duitsland afkomstige Kelten in golven Ierland binnen. Ze hadden ijzeren wapens en o.a. daardoor weinig moeite de autochtone bevolking te onderwerpen. De Kelten spraken een Indo-Europese taal, die de basis zou vormen voor het Iers of Gaelic. De Kelten leefden volgens het clansysteem, zo’n 150 kleine koninkrijkjes (tuatha) met aan het hoofd een opperkoning (Ard Rí). Het Keltische volk was verdeeld in drie klassen, de vrijen (krijgers), de onvrijen (o.a. druïden, muzikanten en dichters) en slaven. De Keltische samenleving kende verder geen schrift maar had wel een hoog aangeschreven vertelcultuur. De Romeinen lieten de Kelten met rust waardoor de Keltische cultuur tot grote bloei kon komen. De val van het Romeinse rijk, vanaf de derde na Chr., leidde tot een periode die ook wel de “Golden Age” genoemd werd.

Middeleeuwen

advertentie

St Patrick IerlandFoto: Andy Coan CC 2.0 Generic no changes made

In 432 kwam St. Patrick naar Ierland en bekeerde binnen enkele tientallen jaren heel Ierland. St. Patrick en zijn volgelingen stichtten overal kerken en kloosters en introduceerden bovendien het Latijnse alfabet. Door de problemen op het vasteland van Europa (o.a. de Volksverhuizing) was het relatief rustig in Ierland. Vele geleerden en kloosterordes vluchtten naar Ierland waardoor kunsten en wetenschap opbloeiden. De kunst van het schrijven en het illustreren bereikte een zeer hoog niveau; het Book of Kells behoort tot de mooiste geïllustreerde manuscripten uit die periode.

Aan de Golden Age kwam een einde door de invallen van de vikingen. Vooral de kloosters werden geplunderd. Langs de kust werden door de vikingen handelsposten gevestigd waaruit later steden zoals Dublin, Waterford en Cork ontstonden. Ook voerden ze de geldeconomie in. In 1014 werden de vikingen verslagen bij Clontarf. Hierna versnipperde het land en viel ten prooi aan onderlinge twisten.

Één van die afgezette koningen riep de hulp in van Anglo-Normandische troepen (Engeland en Normandië waren in die tijd door een personele unie met elkaar verbonden) en dat was het begin van een bijna 800-jarige overheersing door de Engelsen. De Ieren verzetten zich uiteraard hevig tegen de bezetters en het lukte de Anglo-Normandiërs niet om de Ieren echt te onderwerpen. Integendeel, de Anglo-Normandiërs gingen min of meer op in de Ierse bevolking en namen gebruiken en taal over.

Ierland blijft katholiek

advertentie

Henry VIII Noord-IerlandFoto: Publiek domein

In de vijftiende eeuw werden grote delen van Ierland dan ook overheerst door de FitzGeralds uit Kildare, een Anglo-Normandisch geslacht. Een grote verandering ving aan met de breuk van Hendrik VIII met de katholieke kerk. Hendrik stelde zichzelf aan het hoofd van de eigen anglicaanse kerk, die hij natuurlijk ook in Ierland wilde invoeren. De Ieren weigerden echter en bleven katholiek, zelfs toen Hendrik kloosters sloot en het priesterschap verbood. Na de verloren opstand van 1534 werd Ierland in 1540 verdeeld in 32 graafschappen.

Tweedeling Noord-Ierland

In de loop van de zestiende eeuw onderwierpen de Tudor vorsten Hendrik VIII, Edward VI, Mary I en Elisabeth I geheel Ierland en ging de Keltische orde langzaam ten onder. In 1558 verbood Elisabeth I het opdragen van de heilige mis, waarna de katholieke kerk ondergronds ging.

Ulster (Noord-Ierland) bood de meeste weerstand tegen de politiek van Elisabeth I. Een drie jaar durende opstand volgde, maar ging verloren. Het gevolg was dat veel Ierse leiders vluchtten naar het Europese vasteland, de “Flight of the Earls”. Op dat moment werd Ierland volledig overheerst door de Engelsen. De zes noordelijke graafschappen kwamen in bezit van Schotse en Engelse protestanten, tot grote woede van de katholieke Ieren. Hier begon in feite de tweedeling van Noord-Ierland die tot op de dag van vandaag voor vele problemen zorgde.

Ierse opstanden

advertentie

Battle of the BoyneFoto: Publiek domein

In 1641 kwamen de Ieren weer in opstand tegen de Engelsen die door Oliver Cromwell, die in Engeland na een burgeroorlog aan de macht was gekomen, bloedig werd neergeslagen. Tienduizenden Ieren vonden de dood. In 1660 herstelde de monarchie zich in Engeland en kregen de Ieren weer hoop op rechtsherstel. Jacobus II werd echter opgevolgd door de protestante Willem III (van Oranje) die na de Battle of the Boyne in 1690 het protestantse overwicht herstelde. De kleine groep protestanten voelde zich toch niet veilig tegenover de grote massa katholieken die in grote armoede leefden. Tussen 1695 en 1705 werden de “Penal Laws” ingevoerd, die de katholieke Ieren bijna al hun rechten ontnam. Als reactie hierop emigreerden vele Ieren naar de Verenigde Staten. De Ieren die bleven probeerden ondergronds de Ierse cultuur te behouden. In 1778 werden de Penal Laws wat verzacht o.a. doordat Engeland verschillende oorlogen voerde en bang was voor een grote opstand in Ierland. Er werd zelfs een, weliswaar alleen uit protestanten bestaand parlement geïnstalleerd. De idealen van de Franse Revolutie in 1789 leidde tot de oprichting van de United Irishmen door Theobald Wolfe Tone.

Ierse zelfbestuur opgeheven

advertentie

Muurschildering ter nagedachtenis vanFoto: Keith Ruffles CC 3.0 Unported no changes made

Zij streefden naar een onafhankelijke Ierse Republiek met gelijke rechten voor protestanten en katholieken. In 1794 werden dit soort organisaties door de Engelsen verboden. In het noorden daarentegen wilden de protestanten niets liever dan bij Engeland blijven. De nu nog steeds bestaande Orange Order en de Engelsen onderdrukten dan ook een poging tot revolutie in 1798 door Tone.

Door de Act of Union van 1800 werd het beperkte Ierse zelfbestuur weer teruggedraaid en Ierland in zijn geheel bij het Verenigd Koninkrijk ingelijfd. Dit zou tot 1921 duren. In de 19e eeuw herstelde de katholieke kerk zich enigszins met als hoogtepunt het innemen van een zetel in het Engelse parlement door de katholiek David O’Connell.

Tussen 1845 en 1847 leed Ierland honger door drie opeenvolgende mislukte aardappeloogsten (Great Famine). Anderhalf miljoen Ieren stierven van honger of door epidemieën. Eveneens anderhalf miljoen Ieren emigreerden naar met name de Verenigde Staten en Australië. De Engelse regering bood nauwelijks hulp, integendeel: de export van graan, vlees en zuivel naar Engeland ging gewoon door.

In 1872 kregen de Ierse pachters door de invoering van geheime verkiezingen iets meer rechten. Ze vonden dat echter niet genoeg en richtten de Land League op. Overal werd actie gevoerd en dit leidde uiteindelijk tot het afschaffen van het pachtsysteem. Pogingen om zelfbestuur te krijgen, Home Rule genaamd, strandden vooralsnog.

Begin 20e eeuw

In het begin van de 20e eeuw werden er diverse politieke (militante) bewegingen opgericht zoals Sinn Féin (Wij Alleen), de Irish Socialist Republican Party en de Irish Citizen Army, die allemaal sterk nationalistische trekjes vertoonden. In 1912 nam het Lagerhuis de Home Rule Bill aan. Door een veto van het Hogerhuis ging dit echter niet door. De Noord-Ierse Oranjemannen zagen het Ierse nationalisme met lede ogen aan en richtten zelfs een eigen leger op, de Ulster Volunteers.

Er leek een burgeroorlog uit te gaan breken toen de nationalisten (Irish Republican Brotherhood) ook een eigen leger oprichtten, de Irish Volunteers. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog veranderde echter alles. Honderdduizenden Ieren vochten mee aan geallieerde zijde en dachten hierdoor recht op zelfbestuur te kunnen claimen, als een soort beloning.

De Irish Republican Brotherhood zag echter juist in de Britse zwakte een gelegenheid om zelfbestuur te bewerkstelligen. Dit alles leidde in 1916 tot een opstand in Dublin. Door een slechte organisatie kwam de Paasopstand al snel tot een eind. De Engelsen stuurden een klein legertje en executeerde veertien opstandelingenleiders.

Éamon de Valera, Sinn Féin-voorman, bleef in leven doordat hij een Amerikaans paspoort had. De parlementsverkiezingen van 1917 werden gewonnen door Sinn Féin. De gekozenen namen hun zetel in Westminster echter niet in, maar kwamen in Dublin bijeen. Onder leiding van De Valera ondertekende men alsnog de onafhankelijkheidsverklaring van de Paasopstand.

advertentie

Éamon de ValeraFoto: Publiek domein

Noord-Ierland blijft verbonden met het Verenigd Koninkrijk

De Britten stuurden een paramilitaire politiemacht naar Ierland en vochten een bittere strijd uit met de in 1919 opgerichte Irish Republican Army (IRA). In juli 1919 sloot men een wapenstilstand. Na onderhandelingen kreeg Ierland in 1921 de status van vrijstaat binnen het Britse Gemenebest. Men mocht zelfs een eigen buitenlands beleid voeren.

Het land werd wel in tweeën gedeeld; de zes noordelijke graafschappen (Ulster) bleven verbonden met het Verenigd Koninkrijk, de overige 26 graafschappen vormden de Irish Free State. Het verdrag veroorzaakte wel een splitsing binnen de IRA. De Republicans of Irregulars onder leiding van De Valera gingen niet akkoord. Het leidde tot een bloedige burgeroorlog die in 1923 gewonnen werd door de voorstanders van het verdrag.

In 1926 richtte De Valera een nieuwe partij op, de Fianna Faíl. Deze partij won de verkiezingen van 1932 en De Valera werd premier.

Scheiding Noord-Ierland en ierlandFoto: Publiek domein

Ierland onafhankelijke republiek

Het Verenigd Koninkrijk verkeerde in 1934 na het aftreden van Edward VIII in een staatsrechtelijke crisis. De Valera en het parlement namen een nieuwe wet aan waardoor de Britse koning als staatshoofd werd afgezet.

Op dat moment werd Ierland een souvereine staat binnen het Gemenebest. In 1938 werd Douglas Hyde gekozen tot de eerste president. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef Ierland officieel neutraal, alhoewel De Valera en ook de IRA enige pro-Duitse (en dus anti-Engelse) sentimenten niet ontzegd konden worden. In 1948 werd de regering van De Valera afgelost door een coalitie waarvan Fine Gael de grootste partij was.

Deze regering riep in 1949 Ierland tot republiek uit en verliet zo het Britse Gemenebest. Met het aantreden van premier Seán Lemass ging het economisch gezien weer de goede kant op. Buitenlandse bedrijven werden binnengehaald via gunstige vestigingsbepalingen en lage belastingtarieven. De landbouw profiteerde met name van de toetreding in 1973 tot de Europese Unie. Door de crisis in de jaren tachtig steeg de werkloosheid weer snel (tot wel 19% van de beroepsbevolking), en verlieten 300.000 mensen het land. De parlementsverkiezingen van 1990 werden verrassend gewonnen door Mary Robinson. September 1997 trad Mary Robinson af als president en werd opgevolgd door Mary McAleese.

Noord-Ierse kwestie

In de periode vanaf de stichting van Noord-Ierland tot aan de jaren zestig was er sporadisch sprake van ernstige ongeregeldheden tussen katholieken en de protestantse bestuurders. In de jaren zestig ontstond er langzamerhand onder de katholieken een beweging die gelijke rechten opeiste. Hun acties werden door de protestantse meerderheid als zeer bedreigend gezien waardoor er met veel machtsvertoon op werd gereageerd.

De spanningen in Noord-Ierland liepen daardoor snel op en in 1968 begonnen de eerste onlusten. In 1969 kwam het tot een splitsing tussen de ‘traditionals’ of ‘rode’ IRA-leden en de ‘provisionals’ of ‘groene’ IRA-leden. De eerst genoemden voerden de strijd met traditionele middelen, terwijl de tweede het systeem van de stadsguerrilla hanteerden. In Engeland groeide het idee dat de wijze waarop het protestantse bestuur zijn macht gebruikte het probleem eerder verergerde dan oploste. Om te voorkomen dat de situatie geheel uit de hand zou lopen, koos Londen daarom uiteindelijk voor de afschaffing van het zelfbestuur. Om de orde te herstellen werden Britse troepen naar Noord-Ierland gestuurd. Die werden met gejuich ontvangen door de meerderheid van de katholieken. De meer extreme delen van de katholieken zagen in de Britse troepen echter bezetters. De troepen werden voor deze extremisten dan ook legitieme doelen.

Confict Londonderry 1971Foto: Publiek domein

Voor de Britse troepen bleek het al spoedig uiterst lastig om onderscheid te maken tussen gewone katholieken en extremisten van de IRA. Dat bleek op een uiterst pijnlijke wijze door de wijze waarop het leger reageerde tijdens een vreedzame demonstratie in Londonderry, door de nationalisten aangeduid als Derry. Wat er die dag precies is gebeurd is nog steeds onderwerp van onderzoek door een commissie. Vaststaat echter dat op die bewuste zondag in 1972, ‘Bloody Sunday’, 13 katholieken werden doodgeschoten door Britse militairen. Die gebeurtenis was koren op de molen van de extremisten.

In de katholieke gemeenschap begon de aanhang van de gematigde Social Democratic and Labour Party geleidelijk af te nemen en de aanhang van de aan de IRA verbonden partij Sinn Féin snel toe te nemen. Aan protestantse zijde verminderde de aanhang van de traditione Unionistische partij. De radicale groepering rond de militante dominee Ian Paisley zag haar aanhang daarentegen snel groeien. Sinds Noord-Ierland in 1972 onder direct bestuur van de Britten geplaatst werd, richtte de IRA zijn terroristische activiteiten ook op objecten in Groot-Brittannië en op het Europese continent. In februari 1972 voerde de IRA voor de eerste maal een op Groot-Brittannië gerichte aanslag buiten het Ierse eiland uit. Een rechtstreekse aanval op de Britse regering van Margaret Thatcher vond plaats op 12 oktober 1984. Een bom in het Grand Hotel in Brighton, waar de Conservatieve Partij haar partijcongres hield, doodde vijf mensen. Op 7 februari 1991 werd met een mortier een aanval uitgevoerd op Downing Street 10, de ambtswoning van de Britse premier. Twee zware bomexplosies in de Londense City, in april 1992 en een jaar later opnieuw, waren bedoeld om het financiële hart van Groot-Brittannië te treffen. Ook in Nederland werd door de IRA een aanslag gepleegd (Roermond, 1990).

Aan de reeks aanslagen kwam pas in september 1994 een voorlopig einde toen de IRA een wapenstilstand afkondigde. Men probeerde via onderhandelingen tot een vreedzame oplossing van het conflict te komen, die echter vastliepen op de onwil of onmacht van alle betrokken partijen. Het was dan ook niet vreemd dat de IRA in 1996 haar terroristische activiteiten hervatte. In juli 1997 kondigde de IRA opnieuw een bestand af en kon Sinn Féin, de politieke arm van de IRA, deel gaan nemen aan nieuwe vredesonderhandelingen. Het was voor het eerst in 25 jaar dat de partijen officieel met elkaar praten.

In moeizame onderhandeling, waarbij ook de Verenigde Staten een aanzienlijke rol hebben gespeeld, werd in 1998 een akkoord bereikt tussen Ierland, Noord-Ierland en Groot-Brittannië, het Goede-Vrijdagakkoord. Een van de bepalingen was dat de aanspraken op het grondgebied van Noord-Ierland uit de grondwet van de Ierse Republiek zouden worden geschrapt.

In een referendum stemde 71% van de Noord-Ieren in met het Goede-Vrijdagakkoord. In juni van dat jaar werden er verkiezingen voor de Assemblee gehouden, die werden gewonnen door de Ulster Unionist Party (UUP) van David Trimble en de SDLP van John Hume. Beide mannen kregen eind dat jaar voor hun bemoeienissen de Nobelprijs voor de Vrede. Ontevreden IRA-leden, onder de naam Real IRA, probeerden het vredesproces te frustreren door een verschrikkelijke bomaanslag in Omagh, maar het vredestij was niet meer te keren.

In 1999 werd overeenstemming bereikt over regeringsdeelname van Sinn Féin en over de ontwapening door de IRA. Die ontwapening verliep aanvankelijk zeer moeizaam en leidde er zelfs toe dat de Britse regering de executive al haar bevoegdheden ontnam.

21e eeuw

Pas op 24 oktober 2001 begon de IRA, onder druk van Sin Féin, daadwerkelijk met het inleveren haar wapens. Als reactie daarop begon het Britse leger met de ontmanteling van haar militaire installaties.

In oktober 2002 werden de Noord-Ierse regering en het regionale parlement van Noord-Ierland op non-actief gezet na beschuldigingen dat de IRA via Sinn Féin zou zijn geïnfiltreerd in het Britse ministerie voor Noord-Ierse Zaken.

Gerry Adams leider van de Sinn FéinFoto: Publiek domein

Op 6 april 2005 riep de leider van Sinn Féin, Gerry Adams, de IRA op om een einde te maken aan de gewapende strijd. Het was voor het eerst dat Adams openlijk de IRA opriep om de wapens neer te leggen. Adams riep de IRA op een politieke oplossing na te streven om een einde te maken aan het Britse bestuur.

In mei 2005 stapte David Trimble op als leider van de UUP, nadat hij zijn zetel in het Britse parlement bij verkiezingen had verloren.

Op 28 juli 2005 droeg de IRA haar leden op om een einde te maken aan de gewapende strijd. In een historische verklaring zei de organisatie dat de gewapende strijd was opgegeven en dat men ook een einde wilde maken aan alle criminele activiteiten van IRA-leden. Bovendien voegde men daar aan toe dat de IRA haar doelstellingen alleen nog via politieke wegen wilde bereiken.

In april 2007 kwam er dankzij de bemoeienis van de Britse regering een overeenstemming over een nieuwe coalitie tussen de protestantse voorman Ian Paisley en de katholieke voorman Gerry Adams tot stand. Deze coalitie kreeg zijn beslag op 8 mei 2007 toen de nieuwe coalitie werd beëdigd. Sindsdien heeft Noord-Ierland weer zelfbestuur nadat het sinds 2002 rechtstreeks door de centrale overheid van het Verenigd Koninkrijk was bestuurd. Ian Paisley werd de nieuwe premier, de katholiek Martin McGuinness de nieuwe vicepremier. Opmerkelijk, omdat de twee tot voor kort felle tegenstanders van elkaar waren.

Op 31 juli 2007 om 24.00 verlieten de Britse troepen het Noord-Ierse territorium na een 38-jarige bezetting. Op 1 augustus nam de politie de taken van het leger over.

Oranjemarsen van protestanten in Noord-Ierland hebben in juni 2009 op meerdere plaatsen geleid tot rellen. Daarbij raakten ongeveer tien politieagenten gewond. Volgens een woordvoerder van de politieke partij Sinn Fein, in het verleden de politieke tak van terreurbeweging IRA, zitten splintergroeperingen als Real IRA achter de onlusten. Ook in 2013 is het onrustig tijdens de oranjemarsen.

Protest van Sinn Féin tegen een harde buitengrens van Noord-IerlandFoto: Sinn Féin CC 2.0 Generic no changes made

In 2017 kan de Britse premier Theresa May alleen maar aanblijven dankzij de steun van Noord-Ierse Unionisten. VIn 2020 is de grens tussen Noord-Ierland en Ierland weer een issue omdat het nu een harde buitengrens is tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU.

Zie verder ook de geschiedenis van Engeland op Landenweb.

NOORD-IERLAND LINKS

Advertenties
• VliegenNaar.nl | Vliegen naar Noord Ierland
• ANWB vakantie boeken Noord-Ierland
• Hotels Trivago
• Noord-Ierland Reizen Tui
• Autoverhuur Sunny Cars Noord-Ierland
• Noord-Ierland Hotels
• Reisgidsen en kaarten Noord-Ierland

Nuttige links

Noord-Ierland Reisverslag (N)
Noord-Ierland Startnederland (N+E)
Reisinformatie Noord-ierland (N)

Bronnen

Cahill, M. J. / Northern Ireland

Chelsea House Publishers

Day, C. / North of Ireland

Cadogan

Wikipedia

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt november 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems