LETLAND
Geschiedenis

To read about LATVIA in English - click here

ANWB vakantie boeken Letland

Steden LETLAND

Riga

Geschiedenis

Van oudheid tot Middeleeuwen

Archeologische vondsten hebben uitgewezen dat de Baltische regio al 9000 jaar voor Chr. bewoond gebied was. De voorouders van de huidige bewoners arriveerden wat later. Twee groepen bewoonden het huidige Letland. De eerste groepen die arriveerden waren Finno-Oegrische stammen en jagers die vanuit het oosten kwamen en zich in Estland en in het noorden van Letland vestigden tussen 3000 en 2000 jaar voor Chr. De stammen bestonden uit Lijflanders en Esten. Rechtstreekse afstammelingen van de Lijflanders leven nu nog in de regio Kurzeme. Een tweede groep stammen kwam rond 2000 voor Chr. vanuit het zuiden het Letse gebied binnen. Het waren o.a. Latgallen, Zemgallen en Koeren, waar de meeste Letten van afstammen.

Sinds deze tijd werd de strategische ligging van de Baltische regio steeds belangrijker, ook voor andere volkeren. Een van de belangrijkste handelsroutes liep van Scandinavië naar Byzantium door de regio Kurzeme. Kurzeme profiteerde hier financieel van en werd daardoor een aantrekkelijke prooi voor andere volkeren. In de 11e eeuw volgde een invasie van Russen uit de buurt van Kiev, die echter niet erg succesvol was. Wat wel bleef was het orthodoxe christendom dat zich met name in Oost-Letland voet aan de grond kreeg.

De grootste verandering in de Middeleeuwen betrof echter de introductie van het katholicisme door missionarissen en kruisvaarders (Kreuzritter) uit Duitsland. Ook economische gronden lagen hieraan ten grondslag. De volken verzetten zich fel, maar de Lijflanders werden in 1207 verslagen en de Latgallen in 1214. De Zemgallen en de Koeren hielden het iets langer vol. De nieuwe Duitse heersers noemden het gebied rond de Golf van Riga vanaf dat moment Lijfland. Daarnaast ontstonden er een aantal kleine stadstaten, vaak geleid door een bisschop. De leidende klasse in de deze stadstaten waren allemaal Duitsers, terwijl de arbeiders en boeren allemaal autochtone Letten waren. Dit gegeven zou eeuwenlang blijven doorwerken. Door deze strikte scheiding bleef de etnische identiteit van de Baltische volken gehandhaafd gedurende tijden van overheersing door vele andere volken.

In 1237, na een verpletterende nederlaag toegebracht door de Litouwers werden de Kreuzritter vervangen door een andere militaire orde, de Duitse Orde ofwel Lijflandse Orde. Ook zij leden aanvankelijk een grote nederlaag op het bevroren Peipusmeer in Estland. De Duitse Orde zette echter door en veroverden Koerland in 1260 en de Zemgale in 1290. Het hoofdkwartier werd gevestigd in Cesis (Duits: Wenden).

advertentie

Zestiende tot en met achttiende eeuw

Aan het begin van de zestiende eeuw waren alle stammen in wat nu Letland is, samengevoegd tot één volk, de Latgallen of Letten. Alleen een kleine groep Lijflanders behield tot de dag van vandaag hun eigen cultuur en taal. Onder de Duitse heerschappij bloeiden de Letse handelssteden op en werden opgenomen in de Hanze, een groep handelssteden die de handel in de Baltische en de Noordzee- regio domineerden. Midden zestiende eeuw verzwakte de macht van de Duitse Orde en van de semi-autonome stadstaten. Tevens bedreigde de Reformatie alle katholieke staten, en dus ook Letland.

In 1554 verklaarde Walter von Plettenberg, hoofd van de Duitse Orde, het protestantisme als officiële staatsgodsdienst. Aangemoedigd door de ontevredenheid onder de boerenbevolking en de afbrokkelende macht van de Duitse Orde vielen legers van Ivan de Verschrikkelijke de oostelijke gebieden van Letland en Estland binnen. Dit was het begin van de Lijflandse oorlog (1558-1583) die 25 jaar duurde en vele levens kostte en het land grotendeels verwoestte. De lokale aristocratie, bang voor de Russische overheersing, zocht steun bij de opkomende macht Polen- Litouwen. Het hertogdom Koerland scheidde zich in 1561 af, zwoer trouw aan Polen, en hield deze status vast tot 1795! Riga was even onafhankelijk van 1561 tot 1582.

Ondertussen was het protestantse Zweden op zoek naar nieuw grondgebied en vanaf 1592 begon het een oorlog tegen het katholieke Polen- Litouwen. Deze strijd werd voornamelijk op Lijflands grondgebied uitgevochten. Zweden won uiteindelijk en heerste bijna honderd jaar over het Lijflandse grondgebied. In 1710 veroverden de Russen het noordelijke deel van Letland. In diezelfde periode ging ‘t het hertogdom Koerland economisch voor de wind. Scheepsindustrie en metallurgische industrie zorgden ervoor dat dit kleine rijk een van de grootste vloten van die tijd had. Men koloniseerde zelfs Tobago in het Caribische gebied en een eilandje voor de kust van Gambia in Afrika! Hierdoor duurde het vrij lang voordat de Russen ook Koerland annexeerden; dit lukte pas onder Catherina II in 1795.

advertentie

Negentiende eeuw

Ondanks de Russische overheersing lukte het de Baltische Duitse notabelen om op bijna alle belangrijke posten te blijven zitten en hadden daardoor niet erg veel te lijden onder de Russische overheersing. Dit in tegenstelling tot de Letse bevolking die door de Baltische Duitsers nog steeds als lijfeigenen beschouwd en behandeld werden. Dit duurde nog tot aan het begin van de 19e eeuw. Pas in het midden van de 19e eeuw kregen de boeren een eigen stuk land en waren vrij om te reizen. Gedurende deze periode bloeide de landbouw op en werd zelfs een commerciële activiteit. Door de verbeterende omstandigheden groeide de plattelandsbevolking en ontstond er een onafhankelijke boerenklasse van Letten. Ook het onderwijs kwam op en de economische kracht van de steden ontwikkelde zich waardoor steeds meer Letten naar de steden trokken. Hierdoor kwam de getalsmatige verhouding tussen Letten en Baltische Duitsers op een wat normaler niveau te liggen.

Door al deze ontwikkelingen ontstonden er sterke nationalistische gevoelens onder de Letse bevolking, die uiteindelijk resulteerden in de oprichting van de Beweging van Nationaal Bewustzijn in 1856. Belangrijkste doel was het versterken van de Letse identiteit o.a. door het bevorderen van de gebruik van de Letse taal. Gedurende de tweede helft van de negentiende eeuw trok de Letse bevolking meer richting Russische overheersers dan naar de Baltische Duitsers. Deze keuze uit twee kwaden leidde inderdaad tot verzwakte Duitse invloeden. Aan de andere kant maakten de Russen hiervan gebruik door een steeds verdergaande russificatie van de Baltische provincies. Zo werd het schoolsysteem overgenomen door de Russen. En dat was nou net voor de nationalistische Letten de sleutel voor het versterken van de Letse identiteit.

advertentie

Twintigste eeuw

Riga en Liepaja ontwikkelden zich snel als belangrijke industriële havensteden. Riga was op een gegeven moment zelfs de op twee na grootste haven van het gehele Russische rijk. Als gevolg hiervan ontstonden, net als in de rest van Europa, sterke arbeidersbewegingen. In 1905 ontstond er in heel Rusland veel onrust onder de bevolking (stakingen en demonstraties) en dat sloeg ook over op de Letse bevolking. In 1905 volgde een militaire opstand in Daugavpils, stakingen in Riga, Jelgava en Liepaja, en veel onrust op het platteland. Gedurende de revolutie werden ongeveer 600 Duitsers en Russen gedood door de Letten en 184 landhuizen verwoest. Het Russische leger sloeg echter hard terug en met behulp van Baltische Duitsers verloren tussen de 900 en 2000 Letten het leven en meer dan 2000 Letten werden gedeporteerd naar Siberië. Verder vestigden zich ongeveer 20.000 Duitsers en vele Russen zich in Letland om aan alle onrust een einde te maken.

Als onderdeel van het Russische rijk was Letland onmiddellijk in oorlog met Duitsland toen die in augustus 1914 Rusland de oorlog verklaarden. Vele Letten namen dienst in het Russische leger dat echter niet opgewassen was tegen het goed georganiseerde en geëquipeerde Duitse leger. In de lente van 1915 trokken de Duitse troepen Kurzeme binnen. De Letten mochten daarop van de Russen eigen militaire eenheden organiseren. Aanvankelijk lukte het om de Duitsers weer te verdrijven. Hoewel het Duitse front verbroken werd, werd Riga uiteindelijk toch door de Duitsers ingenomen. Daar bleef het echter bij omdat veel Duitse troepen werden teruggeroepen naar het westelijke front in Frankrijk.

Ondertussen volgden de gebeurtenissen in Rusland elkaar in een snel tempo op. In februari 1917 werd tsaar Nicolaas II gedwongen af te treden en Kerensky werd leider van een tijdelijke regering. Hij verving meteen de Lijflandse gouverneur door een Letse gevolmachtigde. De Letse nationalisten maakten van de gelegenheid gebruik om de Baltische Duitsers van hun posten te ontheffen en te vervangen door Letten. Toch was het uiteindelijke doel niet zozeer volledige onafhankelijkheid, als wel autonomie binnen de Russische Federatie. Na de oktober-revolutie in Rusland werden de bolsjewieken (Russische communisten) steeds machtiger in de Baltische landen.

De strenge maatregelen tegen de Baltische Duitsers en alle niet-communistische politici leidde tot een verlangen naar onafhankelijkheid onder de Letse bevolking. In maart 1918 werden de Baltische landen toegewezen aan de Duitsers bij de het Verdrag van Brest-Litovsk. Acht maanden later verloren de Duitsers de oorlog en binnen een week werd er een Letse regering gevormd onder leiding van Kalis Ulmanis. De onafhankelijkheid werd uitgeroepen op 18 november 1918. De Letse onafhankelijkheidsverklaring werd niet geaccepteerd door de bolsjewieken en de overgebleven Baltische Duitsers. Sovjet-troepen vielen Letland binnen en installeerden een regering in Valka voordat ze in januari 1919 Riga veroverden. Er werd een bolsjewiekse regering aangesteld onder leiding van Peteris Stucka. De regering van Ulmanis vluchtte naar Liepaja maar keerde later dat jaar weer terug naar Riga. Alleen Latgale was nu nog bezet door de bolsjewieken. Eind 1919 werden die echter verdreven door de Letten met behulp van Poolse troepen. Latgale werd in 1920 opgenomen door Letland bij het Verdrag van Riga tussen Letland en Rusland.

advertentie

Onafhankelijkheid en Tweede Wereldoorlog

Op 26 januari 1921 werd Letland erkend door veel Europese staten en in september werd Letland opgenomen door de Volkenbond. In 1934 sloten de Baltische staten een verbond tegen Nazi-Duitsland, maar dat verbond had uiteindelijk weinig effect. Zo sloten de Sovjet-Unie en Duitsland het Molotov- Ribbentrop akkoord in 1939 (niet aanvalsverdrag), waar ook Letland natuurlijk aan gebonden was. Het rode leger bezette Letland in juni 1940 en in juli 1940 werd de Letse regering vervangen door Sovjets en locale communisten.

Ulmaris en andere leidende figuren werden gearresteerd en gedeporteerd naar de Sovjet-Unie, waar Ulmaris twee jaar later in een cel overleed. Het jaar daarop werden er tussen de 30.000 en 35.000 Letten vermoord of gedeporteerd. Op 13 en 14 juni alleen al werden er meer dan tienduizend Letten gearresteerd door de Russische geheime dienst en later vermoord of gedeporteerd. Door deze actie van de Sovjets werden de Letten in de handen van de nazi’s gedreven en hielpen zelfs mee bij het vervolgen van de joden. De nazi’s bouwden verschillende concentratiekampen in de Baltische staten waaronder een in Salaspils nabij Riga waar 100.000 mensen uit alle delen van Europa de dood vonden.

advertentie

Sovjetoverheersing

In 1944 begonnen de Duitsers zich terug te trekken en werden vervangen door het Rode Leger. Het duurde niet lang of Letland werd weer opgenomen in de Sovjet- Unie. Een guerillaorganisatie in Kurzeme verzette zich nog tot 1957 tegen de Sovjet-Unie. De komst van het Rode Leger betekende ook weer veel deportaties naar Siberië, wat vele Letten niet overleefden. Andere Letten, met name intellectuelen, vluchtten naar het westen, met name naar de Verenigde Staten. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er veel arbeiders uit Wit-Rusland en de Oekraïne naar Letland om de industrie weer op poten te zetten. Letland was door de Sovjets uitgekozen als centrum van de lichte industrie zoals de voedingsindustrie en de productie van consumentengoederen.

Al snel werden alle Letse steden gedomineerd door Russisch sprekenden en raakten de Letten in de minderheid. Ondanks sociale en milieuproblemen draaide de economie van Letland beter dan die van de Sovjet-Unie en de mensen leefden in redelijke welvaart. In de jaren ’50 probeerde de latere leider van de Nationale Onafhankelijkheids Partij, Eduards Berklavs, de russificatie te stoppen. Deze poging werd door de toenmalige Russische leider Chroetsjow snel de kop ingedrukt. Actieve oppositie was zeer moeilijk en beperkte zich tot het protest via de literatuur, de kunst, of via de nog steeds moeizaam functionerende kerken.

advertentie

Weer onafhankelijk

Op 14 juni 1987 vond het eerste openlijke protest sinds de oorlog plaats. In de veranderende Sovjet-Unie met zijn perestroika (reconstructie) en glasnost (openheid) onder Gorbatsjov volgden steeds meer protesten. In juni 1988 kwamen de anti-Sovjetgevoelens tot een voorlopig hoogtepunt door de onthullingen betreffende het Molotov-Ribbentrop akkoord van 1939. Bekend werd nu dat de Baltische landen min of meer “verkocht” waren aan de Sovjet-Unie.

Op 11 november 1988 werd voor het eerst de Letse vlag gehesen op het Kasteel van Riga. In de zomer van dat jaar traden verschillende nieuwe politieke organisaties naar voren. Op 31 mei 1989 riep de Volksfront Partij op voor onafhankelijkheid van Letland. Op 23 augustus 1989, tijdens de vijftigjarige herdenking van het Stalin-Hitler pact vormden twee miljoen Letten, Esten en Litouwers een menselijke ketting van Tallinn in Estland naar Vilnius in Litouwen. De roep om onafhankelijkheid werd steeds luider, zowel door de Letten als door de in Letland wonende Russen. De verkiezingen van maart 1990 werden gewonnen door het Volksfront met 124 van de 201 zetels. Gedurende de periode 1987 tot mei 1990 was de sfeer in Letland relatief kalm en waren de protesten geweldloos. Ook de reacties uit Moskou waren wat lauw.

In januari 1991 besloten de Sovjets toch om in te grijpen en vielen de televisietoren in Vilnius, Litouwen aan. Om te voorkomen dat hetzelfde zou gebeuren in Letland wierpen de Letten barricades op om eventuele Sovjet-aanvallen af te weren. Er volgde inderdaad een aanval, en wel op het ministerie van binnenlandse zaken. Deze aanval werd door de Letten afgeslagen. Vijf Letten werden gedood en velen raakten gewond. In maart werd een referendum gehouden waarin 73,7% vóór de onafhankelijkheid stemde. Op 21 augustus stuurde Moskou nogmaals troepen richting Lets parlement. En net toen de soldaten de situatie onder controle leken te krijgen stopten ze, draaiden om en reden weg. Dit gebeurde omdat er op dat moment een (mislukte) coup tegen Gorbatsjov gepleegd werd.

Het Letse parlement verklaarde zich op dezelfde dag nog onafhankelijk van de Sovjet-Unie. Op twee september erkenden de Verenigde Staten de onafhankelijkheid van Letland. De Sovjet-Unie volgde op zes september 1991. Letland consolideerde haar onafhankelijkheid met meer kracht dan iedereen voor mogelijk had gehouden. Voorspellingen over harde confrontaties met Moskou zijn ook niet uitgekomen. Op vijf maart 1993 werd de Letse roebel vervangen door de nationale munt de “Let”. Financieel bleef het land vrij stabiel totdat de grootste commerciële bank, de Banka Baltija, in 1995 niet meer aan zijn geldelijke verplichtingen kon voldoen. Over het algemeen ging het echter met de economie de goede kant op. In juni 1993 werden voor het eerst vrije parlementaire verkiezingen gehouden en werd Gentis Ulmanis de president van Letland. In april 1994 tekende Ulmanis en Jeltsin een verdrag over de terugtrekking van de Russische troepen uit Letland. Dit voltrok zich inderdaad in augustus 1994.

De overgang naar een vrije- markteconomie verliep stroef, waarbij de weerstand tegen buitenlandse investeringen een rol speelde. In januari 1995 trad een vrijhandelsakkoord in werking met de EU, in mei omgezet in een associatie-akkoord. Hierdoor werd de toegang van Letse producten tot de Europese markt aanzienlijk verruimd. In juni 1996 werd een vrijhandelsakkoord getekend voor landbouwproducten van Baltische herkomst.

President Ulmanis werd diezelfde maand door het parlement herkozen voor een tweede termijn van drie jaar. Bij de parlementsverkiezingen van oktober 1995 wonnen links- en rechts-extremisten bijna de helft van de zetels.

advertentie

21e eeuw

In 2002 kwam Letland positief in het nieuws doordat het land het Eurovisie-songfestival won met het liedje"I wanna" van Marie N. Op 1 mei 2004 trad Letland toe tot de Europese Unie.

Op 2 december 2004 ving de nieuwe regering o.l.v. premier Kalvitis haar werkzaamheden aan. Deze nieuwe regering is de 12 e regering sinds de onafhankelijkheid in 1991. Het betreft een brede (centrum)rechtse coalitie met de volgende partijen: New Era, People's Party, Latvia's First Party en de Union of Greens and Farmers, samen 70 zetels.

In de regeringsverklaring stelde MP Kalvitis continuering van beleid voorop. Specifiek werden de volgende punten genoemd: de noodzaak om de (financiële) crisis in gezondheidszorg op te lossen, te streven naar gebalanceerde begroting op de middellange termijn, terugdringen inflatie, overstappen op de Euro in 2008, verbeteren concurrentiekracht, maken van concept voor buitenlands beleid in de komende vier jaar, verbeteren van de relaties met Rusland, continueren aanwezigheid in Irak en afronden privatisering.

De gemeenteraadsverkiezingen op 12 maart 2005 betekenden zowel een overwinning voor de regering-Kalvitis (regeringspartijen veroverden de meerderheid in Riga) als vertrouwen in het overgrote deel van de zittende burgemeesters en hun (vaak lokale) partijen. Per saldo hebben de rechtse partijen gewonnen.

Bij de verkiezingen van oktober 2006 is voor het eerst sinds 1991 een zittende minister-president, Aigars Kalvitis, herkozen. Letland kent een parlementaire democratie met als staatshoofd President Valdis Zatlers sinds 2007. De Letse regering wordt gevormd door een coalitie van TP, JL, LPP, LZS en LZP. In december 2007 neemt Kalvitis ontslag, Ivars Godmanis volgt hem op als nieuwe premier van dezelfde coalitie. In februari 2009 valt de coalitie uit een. De centrumrechtse Valdis Dombrovskis wordt in maart 2009 benoemd tot regeringsleider van een nieuwe coalitie die uit zes partijen bestaat. Letland heeft zwaar te lijden onder de kredietcrisis en in november 2009 is 22.3% van de beroepsbevolking werkloos, het hoogste percentage van de hele EU. In maart 2010 verlaat de grootste coalitiepartij de regering. Dombrovskis verliest de meerderheid.

In juli 2011 wordt Andris Berzins de nieuwe president van Letland. Sinds januari 2014 heeft Letland voor de eerste keer in de geschiedenis een vrouw als premier, Laimdota Straujuma. Zij volgde Valdis Dombrovskis op, die in november 2013 opstapte na de instorting van het dak van een supermarkt in de hoofdstad Riga, waarbij 54 mensen om het leven kwamen.

In januari 2014 treedt Letland toe tot de Eurozone. In oktober 2014 wint de centrumrechtse coalitie de parlementsverkiezingen. De verkiezingen worden gedomineerd door de angst voor de Russische interventie in Oekraine. In juni 2015 wint Raimond Vejonis de presidentsverkiezingen. In december 2015 treedt de regering af na ruzie binnen de coalitie vanwege de migrantencrisis en de begroting over 2016. In februari 2016 wordt Maris Kucinskis premier van min of meer dezelfde coalitie. Arturs Krisjanis Karins werd in januari 2019 premier aan het hoofd van een coalitie van vijf conservatieve en liberale partijen, met uitzondering van de pro-Russische partij, die na de verkiezingen van oktober 2018 als grootste blok in het parlement naar voren was gekomen. In juli 2019 wordt Egils Levits president.

In 2022 krijgt Letland te maken met spanningen aan de grens als gevolg van de Russische inval in Oekraine.

LETLAND LINKS

Advertenties
• ANWB vakantie boeken Letland
• Hotels Trivago
• Letland Tui Reizen
• Djoser fietsreis - Estland, Letland & Litouwen
• Rondreizen Letland
• Letland Hotels
• Autoverhuur Sunny Cars Letland
• Transport Letland - TTS Quality Logistics B.V
• Boeken, ook tweedehands, over LETLAND bij Bol.com

Nuttige links

Baltic-Info Toeristische informatie over Letland (N)
Campersite Baltische Staten (N)
Letland Reisverhaal (N)
Reisinformatie Letland (N)
Startpagina Letland (N)

Bronnen

Baister, S. / Latvia

Bradt Publications

Estonia, Latvia and Lithuania : country studies

Federal Research Division, Library of Congress,

Williams, N. / Estonia, Latvia & Lithuania

Lonely Planet

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt september 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems