HONGARIJE
In de voetsporen van Liszt

In 2011 viert men wereldwijd de 200e verjaardag van Franz Liszt (1811-1886). Maar wie was de componist als persoon en wat is de door hem omarmde Hongaarse identiteit? Om dat te ontdekken brachten we een bezoek aan Boedapest.

Meer over de persoon Liszt leert de wandeling ‘Traces of Liszt Ferenc’ van de organisatie Unique Budapest. De gids leidt de bezoekers naar plaatsen waar Liszt verbleef. In zijn muziekacademie staart hij ons aan vanaf een immens portret. Iedereen herkent hem aan de weemoedige blik tussen lange sneeuwwitte haren. Alsof in zijn hoofd steeds muziek klinkt op het ritme van het alledaagse leven.

Vibratie

In de Muziekacademie, waarvan hij in 1870 tot directeur benoemd werd, woonde en werkte hij. Zijn vibratie lijkt er nog steeds voelbaar. In een kleine kamer staat de tafel waaraan hij zijn rhapsodies, mazurka’s en symfonische gedichten componeerde. Hij hoorde de melodie in zijn hoofd, maar wilde hem ook meteen spelen. Daarom heeft het tafeltje een klein toetsenbord.
Daarnaast zien we onder glas zijn gebeeldhouwde hand. De vingers zijn licht gebogen alsof ze pianospelen. Opvallend zijn de lange vingers, die volgens handlijndeskundigen wijzen op een filosofisch karakter. ‘Zodra hij zijn vingers op het toetsenbord legde, hield een piano op een piano te zijn. Het werd een levend wonder vol emoties,’schreef een tijdgenoot.
In een hoekje hangt een borduurwerk van zijn oratarium Christo naar het visioen van Jesaja over een liefhebbende maar ook wrekende God. Tot drie keer toe voelde Liszt zich geroepen tot het priesterschap, maar zijn vader weerhield hem met de woorden: ‘Jij behoort de kunst toe en niet de kerk.’Liszt zag toen voor zichzelf een andere weg: de Hongaarse identiteit naar voren laten komen in zijn muziek. Daartoe verrijkte hij Europese muziek met Hongaarse motieven, schreef hij 18 Hongaarse rhapsodies en bracht meer diepgang en emoties in de toenmalige kerkmuziek. Hij verrijkte deze met missen en oratoria.
Bovenop zijn vleugel staan de in ijzer gegoten hoofden van Schubert, Beethoven en Weber. Zij gaven de maestro inspiratie, zoals hij zelf schreef. ‘Hun borsten geven mij als het ware opdracht om op mijn weg verder te gaan en mijn taak te volbrengen.’ Intussen bleef de weg naar God open. Lizst stond bekend als groothartig humanist, maar de Christustriologie (1881-1884 van Hongaarse schilder Munkàcsy raakte hem zelf diep in zijn hart. Een van diens doeken hangt nog steeds boven de vleugel waaraan hij les gaf.

Synagoge

In 1865 koos Liszt voor het diakenschap van de Katholieke kerk. ‘Kijk in deze kerkbank zat hij,’zegt de gids van Unique Boedapest in de Franciscanerkerk. ‘Vaak speelde hij hier ook op het grote orgel.’ De virtuositeit van List klonk niet alleen in de Franciscanerkerk, maar ook in de Synagoge. Liszt zich niet omlijnen door een kader.
De fraaie camel gekleurde synagoge met zijn torens en façade in Moorse stijl is de grootste van Europa. Tot de tweede wereldoorlog was ongeveer 21% van de bewoners van Boedapest Joods, maar van hen kwamen er 600.000 om tijdens de holocaust. Binnen in de synagoge komen we vanzelf tot inkeer in een interieur vol olielampen, kroonluchters en vooral veel goud. In de kleine straten rondom de synagoge klinkt in gedachten het lechaim uit Anatevka. Op de menu’s van de horecagelegenheden keert weer de paprika terug. De betere kosjere restaurants zijn: Fülemüle, Carmel en Rosenstein. Gezellig stappen is het in de Ruïnebar die zich bevindt tussen slooppanden. Voor een euro drink je hier een lekker bier. In dezelfde straat (V.Veres Pàlné utca 31) verkoopt Ráhel Flódnija traditionele Hongaarse Joodse cake. Met zijn vele laagjes een waar kunststuk op zich.

Lievelingsgerecht

‘Wat het lievelingsgerecht van Liszt was?’ herhaalt Essencia Fözöiskola de vraag van één van haar gasten. In haar demokeuken te Boedapest leert ze toeristen en anderen alles over de Hongaarse keuken. Vanachter een lange keukenbar kijken de gasten naar haar kookkunsten. Op het ene fornuis pruttelt een soep, op het andere staat een pan vol groente. Intussen serveert haar man lekkere wijnen. Samen zijn ze zowel eigenaar van het gerenommeerde wijngoed Sauska in Villány als van de Demokeuken in Boedapest.
Op een tafel liggen kookboeken uit de tijd van Liszt? Staat daar zijn lievelingsgerecht in? ‘Het valt moeilijk na te gaan wat List het liefst at’, zegt Essencia. Hij was een culinaire lekkerbek die veel reisde. Parijs, Rusland, Oostenrijk en uiteraard zijn geliefde Hongarije. Wel weten we dat hij veel van paprika hield. In zijn tijd aten alleen de boeren paprika, maar dankzij Liszt vond zij ook haar plaats in de meer geciviliseerde keuken. Weet je trouwens dat de paprika niet Hongaars maar Amerikaans is van oorsprong?’
Vervolgens geeft Essencia een demonstratie van het maken van paprikaspread. Ze roert een crème van 50% geitenkaas en 50% boter. Daaraan toe voegt ze gesnipperde paprika, augurken en mosterd, Dit alles smeert ze op plakjes stokbrood.

Paprika

De door Liszt geliefde paprika is trendy in Boedapest. Zo vormt ze een verrukkelijke combinatie met kip en cottage-cheese in het vaak door de jetset bezochte Kogart. Roger Moore kreeg in dit restaurant annex kunstgalerie op 11 december 2010 een galadiner aangeboden door het glossy Gentleman Magazine. Moore is niet de enige filmster in Boedapest. Robert de Niro opende, samen met zijn filmproducer Meir Teper (van o.a. Mistress), het Japanse restaurant Nobu. Ook daar gloreert de paprika. ‘Ze geeft een vleugje Hongarije aan sushi’s, terryaki en andere Japanse gerechten’ zegt Teper.

Programma 2011

Op 22 oktober 2011 zal wereldwijd het Christus Oratorium van Liszt de hemel doen openbreken. Van Parijs tot Seoel bezingen dan koren de profetie van Jesaja.
‘Hemel, laat gerechtigheid neerregenen,
laat haar neerstromen uit de wolken,
en laat de aarde zich openen.
Laten hemel en aarde redding voortbrengen
en ook het recht doen ontspruiten.
Ik, de Heer, heb dit alles geschapen.’

Het psalm tekent de diepe religiositeit van Liszt. Als een nieuwe Palestrina (grootmeester van de r.k. kerkmuziek uit de 16e eeuw) bracht hij meer expressie in de kerkmuziek.
In Boedapest zelf komt vooral de veelzijdigheid van Liszt naar voren. Opdat het publiek zich in kan leven in Liszt als persoon vinden enkele concerten plaats in de Lotz Hall (1909) van het warenhuis de Paris Department Store. Dit grand café, vol fresco’s, kroonluchters en barok, staat bekend om zijn vele soorten koffie en sfeer. Liszt zou zich hier als flamboyant wereldburger op zijn gemak voelen.
Hier worden enkele concerten gegeven door de vermaarde pianist Gergely Bogányi. Hij staat wereldwijd bekend als de grote vertolker van Liszt. Zijn gevoelige aanslag, romantisch en vurig, maakt hem tot meest geliefde pianist van het Hongaarse publiek. Steeds weer raakt hij met zijn spel de harten van zijn publiek.
Hoe hem dat lukt? Gergely: ‘Ik speel zonder bladmuziek, puur uit gevoel. Ik kan niet anders. Lees ik noten, dan verlies ik de essentie van het spel. Het muziekinstrument is zowel je vriend als je vijand. Dat maakt pianospelen soms tot een gevecht.’

Lisztfestival Gödöllö

Van 21-23 oktober 2011 organiseert Gergely het Lisztfestival in Királyi Kastely te Gödöllö. Dit grootste en best bewaarde Barokpaleis van Hongarije raakte vooral bekend dankzij de film en musical over het leven van koningin Sissi, de vrouw van Keizer Franz Josef. Hier voelde ze zich gelukkig. Hier beleefde ze haar romance met hofmeester Gyula Andrassy. Achter een van haar kastdeuren bevindt zich nog steeds de geheime trap.

De allerlaatste trend in Boedapest is een stadstoer in een bus die kan rijden en varen. Onder Liszt-achtige akkoorden duikt de bus het water in voor een tocht over de Donau.

voor informatie over het Lisztjaar zie: www.liszt.hu