GHANA
Samenleving

To read about GHANA in English - click here

Rondreis Ghana, Togo en Benin

Samenleving

Staatsinrichting

De huidige grondwet, die de basis vormt voor de vierde republiek, is sinds 1992 van kracht. De uitvoerende macht ligt bij de president, die direct wordt gekozen voor een periode van vier jaar. De president kan één keer worden herkozen. De president is tevens opperbevelhebber van de militaire eenheden. De vice-president wordt benoemd door de president, evenals de ministerraad.

De wetgevende macht bestaat uit een parlement met 230 leden, die rechtstreeks worden gekozen voor een periode van vier jaar. De grondwet voorziet in een staatsraad, bestaande uit 25 regionale vertegenwoordigers en door de president benoemde leden, en een Nationale Veiligheidsraad van 20 leden, waarvan de vice-president voorzitter is. Beide organen hebben een adviserende functie ten aanzien van de president.

advertentie

Politiek

De grondwet bepaalt dat een president slechts twee termijnen mag vervullen. Rawlings mocht zich derhalve niet meer voor een derde termijn voor de verkiezingen van december 2000 verkiesbaar stellen. In de aanloop naar de verkiezingen speelde de herkomst bij de keuze van een running mate een belangrijke rol. Waren de presidentskandidaten van het NDC en de NPP afkomstig uit het overwegend christelijke zuiden van Ghana, hun kandidaten voor het vice-presidentschap waren afkomstig uit het voornamelijk islamitische noorden van Ghana.

Na de winst van de oppositiepartij van Kufuor heeft oud-president Rawlings de macht probleemloos overgedragen. De huidige binnenlandse politieke situatie is vrij stabiel; het behoud van deze politieke stabiliteit zal afhangen van de manier waarop president Kufuor in staat is een ‘positive change’ (zijn belangrijkste verkiezingsbelofte) waar te maken voor de gemiddelde Ghanese burger. Ook zal veel afhangen van de koers die de huidige oppositiepartij (NDC) zal varen en hoe met de voormalige NDC-leider Rawlings wordt omgegaan.

Op 28 maart 2002 werd de Yaa-Naa, Paramount Chief van één van de Dagomba-stammen in Noord Ghana, en 27 van zijn volgelingen, vermoord. De moord vond plaats in de stad Yendi, in Noord-Oost Ghana. Daarop volgde een periode van onrust in Yendi en omgeving. Onmiddellijk na de moord is de noodtoestand in het Dagbon-gebied ingesteld en sindsdien is het relatief rustig in het noorden. De regering lijkt de situatie momenteel redelijk onder controle te hebben. Het conflict tussen de twee clans van de Dagomba-stam (de Andani en de Abudu) betreft een reeds uit de Nkrumah-periode (jaren zestig) daterend geschil. Dit geschil is ook met partijpolitiek verweven en het heeft zo’n vier jaar geduurd voor het geschil over de begrafenisprocedure werd opgelost. Afgelopen april is de Yaa-Naa begraven en is een regent uit de Andani-clan aangewezen om tijdelijk waar te nemen. De crisis is daarmee voorlopig opgelost, maar zeker nog niet voorbij.

De actuele politieke situatie staat beschreven in het hoofdstuk geschiedenis.

Economie

De Ghanese economie steunde met name op de landbouw: landbouw draagt voor een kleine 20% bij aan het BNP (2017). Goud, cacao en hout zijn de meest belangrijke exportproducten. De Ghanese economie is extreem gevoelig voor droogte, plagen en internationale prijsfluctuaties. Zo was Ghana in de jaren ’60 van de vorige eeuw de grootste cacao producent ter wereld. Ivoorkust nam echter de leidende positie over nadat de cacao teelt door plantenziektes en inefficiëntie geplaagd werd. De twee grote havens van Ghana, Takoradi in het westen en Tema bij Accra, drijven nog steeds voor een groot deel op de overslag van cacao.

Ghana kampt eveneens met energietekorten, hetgeen in 1998 nog tot een acute crisis leidde, als gevolg waarvan zowel industrieën als huishoudens op rantsoen gesteld werden. In 1999 en 2000 zorgden sterk gedaalde wereldmarktprijzen voor cacao en goud voor tegenvallende overheidsinkomsten. Daarnaast hadden de gestegen prijzen van olie-importen een forse stijging van de overheidsuitgaven tot gevolg. Deze combinatie van factoren leidde tot een sterk verslechterde betalingsbalans in 2000 en 2001. De laatste jaren kan Ghana weer profiteren van de stijging in cacaoprijzen.

Ghana kent een lange geschiedenis van structurele aanpassing. Ten tijde van de onafhankelijkheid waren de economische perspectieven voor Ghana gunstig; het land kende een relatief hoge levensstandaard. De regering van Nkrumah streefde naar snelle industrialisatie gefinancierd door de staat met exportinkomsten. Ontoereikende planning en een daling van de wereldmarktprijs voor cacao gooiden echter roet in het eten. Een oplopend begrotingstekort was het gevolg. Tekorten werden opgevangen door het eigen bancaire systeem, hetgeen leidde tot een overgewaardeerde cedi, tekorten aan deviezen, hoge inflatie en daarmee afname van productie. Niet alleen had dit vernietigende gevolgen voor de exportsector (had Ghana begin jaren '70 nog een derde van de wereldmarkt voor cacao in handen, in 1990 was dit aandeel tot 13% gedaald), ook de bevoorrading van de binnenlandse markten kwam onder zware druk te staan. Zo was het in de loop van de jaren '70 nodig voedselimporten te verviervoudigen.

Het economisch mismanagement hield aan tot halverwege de jaren tachtig. Om de neerwaartse spiraal te doorbreken lanceerde de regering Rawlings, in overleg met de Wereldbank en het IMF, in 1983 het Economic Recovery Programme (ERP), waarin een begin werd gemaakt met het stimuleren van direct productieve activiteiten en de exportsector, liberalisering van de wisselkoers, herstel van de monetaire en fiscale discipline en aanmoediging van particuliere besparingen en investeringen. De eerste voorzichtige successen van dit programma werden vanaf 1986 verder verdiept en geconsolideerd door twee fasen van een structureel aanpassingsprogramma (SAP) en aanpassingsprogramma's in de financiële, particuliere en landbouwsector, alle in samenwerking met Wereldbank en IMF.

Ghana heeft, enkele perioden van terugval uitgezonderd, een goede reputatie opgebouwd in het uitvoeren van deze aanpassingsprogramma's; in het algemeen wordt redelijk de hand gehouden aan de gestelde doelen en tijdslimieten. Verworvenheden zijn de volledige liberalisatie van handel en wisselkoers, hervormingen in de fiscale, monetaire, financiële en publieke sectoren en privatisering van staatsondernemingen. Hierdoor kende het BNP in de periode 1986-1993 een gemiddelde reële groei van 4,7% per jaar en nam de inflatie af van 122% in 1983 tot 40% in 1987 en 10% in 1992.

In de aanloop naar democratische verkiezingen (in 1992 en 1996) liep het hervormingsproces vertraging op. De overheidsuitgaven (m.n. salarissen in de publieke sector) stegen aanzienlijk. De begrotingstekorten die hieruit voortvloeiden, werden monetair gefinancierd met als gevolg toenemende inflatie die opliep tot meer dan 60%.

1997 was een keerpunt: de Ghanese overheid nam het hervormingsprogramma wederom met verve ter hand. 1998 liet positieve resultaten zien, ondanks de energiecrisis die het land teisterde. In dit jaar werden verschillende structurele hervormingen doorgevoerd: zo werden de tarieven voor elektriciteit en water sterk verhoogd, werd BTW (van 10%) ingevoerd, werd een Medium-Term Expenditure Framework (MTEF) aangenomen en de Ghana Oil Company te koop aangeboden. De strategie voor 1999 en 2000 was er vervolgens op gericht de macro-economische stabiliteit die in 1998 werd gerealiseerd, te consolideren en tegelijkertijd de structurele hervormingen (gericht op reële groei en armoedebestrijding) door te zetten. Prioriteit ging uit naar liberalisatie van de cacao en energie sectoren, versnelde privatisering van staatsbedrijven, versterking van het bancaire systeem, uitvoeren van hervormingen binnen de publieke sector en verdere handelsliberalisatie. Het zat Ghana in 1999 echter niet mee: het land onderging een handelsbalanscrisis door de sterk gedaalde wereldmarktprijzen voor cacao en goud en de gestegen olieprijzen. De overheid liep hierdoor belangrijke inkomsten uit export mis en was meer geld kwijt aan importen.

Hoewel Ghana vorderingen maakte in het macro-economisch hervormingsprogramma in 2001, duurde de slechte economische situatie voort tot eind 2001. De regering van Kufuor was genoodzaakt bij haar aantreden in 2001 een aantal onpopulaire maatregelen te treffen om lang uitgestelde, maar nodige, prijsverhogingen door te kunnen voeren. Zo zijn de brandstof- en waterprijzen fors verhoogd in 2001 (+60%). Ook heeft de regering Kufuor in februari 2003 nogmaals de brandstofprijzen aangepast waardoor de benzineprijzen die maand met 90% zijn gestegen.

Zowel de Wereldbank als het IMF ondersteunen de Ghanese regering in haar pogingen de benodigde fiscale, monetaire en structurele maatregelen te nemen om het aanpassingsprogramma van Ghana ‘on track’ te houden.

Voor economische groei en armoedevermindering is de zware schuldenlast van Ghana een kritische factor. De totale buitenlandse schuld bedroeg in 2002 US$ 7,2 miljard. Ghana heeft begin 2001 besloten zich aan te sluiten bij het HIPC-initiatief (Heavily Indebted Poor Countries). Dit initiatief richt zich op de kwijtschelding van de buitenlandse schuld.

Begin 2003 is de laatste hand gelegd aan de definitieve PRSP (Poverty Reduction Strategy Paper), het nationale armoedebestrijdingsplan van de regering. In Ghana heet dit plan de Ghana Poverty Reduction Strategy (GPRS) en geeft de prioriteiten weer van de Ghanese regering in haar strijd tegen de armoede in het land. Tevens dient dit plan als leidraad voor de ontwikkelingsprogramma’s van de donorlanden, de Wereldbank en het IMF. Eind april 2003 is het document voorgelegd aan de bestuurders van de Wereldbank en het IMF, die een adviserende rol hebben gespeeld. Hiermee is een belangrijke stap gezet naar een verdere schuldverlichting van het HIPC-initiatief. Inmiddels is het vervolg, het GPRS II, over de jaren 2006-2009 in november 2005 gepubliceerd.

In het laatste decennium doet Ghana het behoorlijk goed met fikse groeipercentages. In 2011 was er een recordgroei van 15%, in 2012 en 2013 gevolgd door een groei van 7,9 %. In 2017 bedroeg de groei 8.4% Het BBP per hoofd van de bevolking bedroeg in 2017 $ 4.700 per jaar.