DENEMARKEN
Geschiedenis

To read about DENMARK in English - click here

ANWB vakantie boeken Denemarken

Steden DENEMARKEN

Aarhus

Kopenhagen

Geschiedenis

Steentijd

advertentie

Dolmen bij Sømarke op het eiland Møn in Denemarken_{Foto: Svobodat CC 3.0 Unported no changes made}

Er zijn aanwijzingen dat de eerste mensen al 12.000 jaar geleden rondgezworven hebben op Deens grondgebied. Ze leefde voornamelijk van de jacht op rendieren. Nadat het klimaat wat warmer werd trokken de rendieren verder naar het noorden. De jagers op hun beurt trokken richting kust en leefden van de visvangst. Rond 4000 voor Chr. verbouwden de Denen hun eigen voedsel en hielden wat vee. Van rond 2000 voor Chr. dateren de dolmens, grafkamers bestaande uit grote keien die met een platte steen werden afgedekt. De gletsjers van de ijstijd hadden die grote zwerfkeien achtergelaten. Denemarken is bezaaid met grafheuvels, grote stenen, ganggraven en hunebedden. De graven waren soms meer dan 100 meter lang.

Bronstijd

advertentie

De Zonnewagen van Trundholm, Denemarken_{Foto: Nationalmuseet CC 3.0 Unported no changes made}

Brons werd rond 1800 voor Chr. geïntroduceerd in Denemarken en het volk toonde zich al snel meesters in het maken van gebruiks- en kunstvoorwerpen. Om aan het kostbare brons te komen waren er rond die tijd al contacten met volkeren in het zuiden van Europa. Belangrijke archeologische vondsten uit deze vroegste tijden zijn de schaal van Gundestrup, de zonnnewagen van Trundholm en het veenlijk de Man van Tollund.

Vikingtijd

advertentie

Vikingschip Denemarken_{Foto: Richard Mortel CC 2.0 Generic no changes made}

Rond het begin van onze jaartelling wordt voor het eerst in annalen en verslagen van de Romeinen gesproken over de Noord-Germaanse stammen. Deze Noord- Germaanse stammen trokken langzaam zuidwaarts richting Midden-Europa. Deze kleine groepjes werden langzamerhand opgenomen in grotere stamverbanden waardoor er vorstendommen en koninkrijkjes ontstonden. Van de eerste vijf à zes eeuwen na Chr. is weinig bekend. Pas eind 8e eeuw kwamen de Denen de Europese geschiedenis binnengevaren. Op 8 juni 793 werd het kloostereiland Lindisfarne in Groot-Brittannië door een vermoedelijk Deense vloot aangevallen en leeggeroofd. Binnen enkele tientallen jaren had heel West- Europa te lijden onder de plundertochten van de Noormannen of Vikingen, zoals ze genoemd werden.

Onduidelijk is nog steeds waar ze precies vandaan kwamen, Noorwegen, Zweden of Denemarken. Toch zaaiden de Noormannen niet alleen dood en verderf in Europa. Ze stichtten ook steden, verhuurden zich als soldaten, dreven handel en maakten ontdekkingsreizen. Een van de redenen voor deze expansiedrift was het feit dat het Scandinavië van toen nog een onontgonnen gebied was met weinig mogelijkheden voor landbouw. Als gevolg hiervan dreigde overbevolking en veel Noormannen vestigden zich in b.v. Normandië in Frankrijk of op de Britse eilanden.

Met name in Northumbria in Noordoost- Engeland zaten veel Denen en zij stichtten daar Danelagh, een vrijwel zelfstandig Deens rijk. Sven Gaffelbaard stuurde ± 1100 schepen de Noordzee op om Danelagh en uiteindelijk heel Engeland te veroveren. Na wat schermutselingen lukte dat en in 1013 liet Sven zich uitroepen tot koning van Engeland. Noorwegen had op dat moment geen leider en de zoon van Sven, Knud, liet zich ook daar tot koning kronen, resulterend in een groot noordelijk rijk onder leiding van de Denen. Het rijk viel echter al snel uit elkaar, het was door zijn omvang niet bestuurbaar. De aangestelde onderkoningen raakten slaags met elkaar.

Uiteindelijk leidde dat tot een Engelse koning in Engeland en een Noorse koning in Denemarken. Geprobeerd werd nog om Engeland weer te heroveren maar na de verloren slag bij Hastings in 1066 kwam het vikingtijdperk tot een einde.

Strijd om de Oostzee

advertentie

Munt uit de tijd van Valdemar de grote van Denemarken_{Foto: Hedning CC 3.0 Unported no changes made}

Het Denemarken van die tijd was waarschijnlijk een praktische volledig agrarische samenleving die zich niet alleen uitstrekte tot het huidige Deense grondgebied. Ook delen van Sleeswijk in Noord-Duitsland en Zuid-Zweden hoorden erbij. De politieke macht lag in Jutland en de economische macht rond een handelspost in Sleeswijk. De bevolking bestond uit clans onder leiding van een clanhoofd. Er was nog geen centraal gezag. Besluiten die clanoverstijgend waren werden genomen tijdens een"Ting", een bijeenkomst van"vrije mannen". Eenmaal per jaar werd een"Landsting" georganiseerd die tevens als rechtbank fungeerde. Elke regio had een Landsting en de macht van zo'n Landsting reikte dan ook niet verder dan de eigen regio.

De Denen werden nu bedreigd door Duitse koninkrijkjes en door de Wenden, een slavisch volk dat aan de Oostzee woonde. Een binnnenlands probleem was het enorme vrouwenoverschot door de vele gesneuvelde of geëmigreerde Noormannnen. Polygamie kwam veel voor en veroorzaakte gecompliceerde erfopvolgingskwesties. De macht van de koning werd hersteld onder de Grote. Na de dood van Valdemar nam de bisschop van Roskilde, Absalon, de macht in handen. Hij verplaatste het politieke centrum van Jutland naar Sjælland omdat de Oostzee als handelsroute belangrijker werd dan de Noordzeeroute. Ook werd onder Absalon een vesting langs die belangrijke route gebouwd, Havn. Dit dorpje zou later uitgroeien tot de hoofdstad van Denemarken, Kopenhagen. Vanaf die tijd werd de geschiedenis van Denemarken gedomineerd door de strijd om de macht rond de Oostzee. Valdemar II veroverde grote stukken land aan de Kielersee met toestemming van de Duitse keizer. Ook Estland probeerde hij te veroveren maar dit mislukte. Hij werd zelfs ontvoerd en drie jaar vastgehouden. Valdemar II had veel (buitenechtelijke) zonen wat leidde tot een aantal erfkwesties waarbij zelfs doden vielen. Sleeswijk was rond die tijd nog steeds de machtigste regio en de graaf van Sleeswijk de machtigste man na de koning. In 1282 werd het"Håndfestning" ondertekend waarbij men overeenkwam één nationaal parlement in te stellen. Vanwege een lege schatkist werden grote delen van Denemarken als onderpand afgestaan. Door onderlinge twisten kwam het van 1332 tot en met 1340 tot een koningloos tijdperk.

Denemarken, Zweden en Noorwegen samen

advertentie

Valdemar IV van Denemarken_{Foto: Publiek domein}

Valdemar IV werd door edelen naar voren geschoven en op de troon gezet. Deze Valdemar bleek echter geenszins een zwakke persoon te zijn. Zo veroverde hij Gotland dat bij het Zweedse koninkrijk hoorde en een belangrijke Hanzestad was. De Hanze nam dit niet en stuurde een vloot naar Denemarken, die echter in de buurt van Kopenhagen verslagen werd. Gedurende deze jaren werd Denemarken getroffen door een pestepidemie die eenderde van de Deense bevolking het leven kostte. Valdemar werd een belangrijke persoon uit de Deense geschiedenis. Hij gaf de eerste aanzet tot de vereniging van Noorwegen, Zweden en Denemarken.

Noorwegen en Zweden waren op dat moment al verenigd onder koning Magnus. Zijn zoon Haakon trouwde met Margrethe, dochter van Valdemar. Na de dood van Valdemar maakte Margrethe aanspraak op de Deense troon. Omdat vrouwelijke troonopvolgers niet geaccepteerd werden werd haar vijfjarig zoontje Oluf vorst, onder regentschap van Margrethe. Oluf stierf op 17-jarige leeftijd en men accepteerde Margrethe als vorst over Noorwegen en Denemarken. In 1389 werd de Zweedse koning door haar verslagen in de slag bij Falkøbing. Het duurde tot 1397 voordat de vereniging van de drie koninkrijken een feit zou zijn (Unie van Kalmar).

Margrethe werd opgevolgd door haar Slavische achterneef Erik von Pommeren. De adel zag dit op den duur niet zo zitten en men ging op zoek naar een opvolger uit de Duitse tak van de familie. Gekozen werd voor Christian I wat weer leidde tot een verbond met het machtige Holstein. Dit leverde een merkwaardige situatie op. Als graaf van Sleeswijk was hij trouw schuldig aan de koning van Denemarken, wat hij zélf was, en als graaf van Holstein moest hij de Duitse keizer steunen. Zweden trad na zijn dood weer toe tot de Unie. Opvolger Hans leed in 1500 een zware nederlaag tegen de Friezen. De Zweden verlieten o.a. door deze nederlaag in 1502 de Unie weer. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Christian II, de onderkoning van Noorwegen. Hij leidde in 1520 een strafexpeditie tegen Zweden en veroverde in eerste instantie Stockholm. Zweedse boeren onder leiding van Gustav Vasa namen wraak en uiteindelijk werd Christian verbannen naar de Zuidelijke Nederlanden. Het was in deze tijd dat de denkbeelden van Luther doordrongen tot Denemarken. Het sprak de Denen zeer aan en het was Christian III die in 1536 de evangelisch- lutherse leer als staatsgodsdienst installeerde.

advertentie

Frederik II van Denemarken_{Foto: Publiek domein}

Zijn opvolger Frederik II kwam in conflict met de Zweedse vorst. Dit zou uitlopen tot de zevenjarige oorlog (1563-1570) die echter geen oplossing bracht voor het conflict. De Zweden waren op het land te sterk, de Denen te sterk op zee. Doordat Spanje, Duitsland, Engeland en Frankrijk voortdurend in oorlogen verwikkeld waren, kon Denemarken zich ontwikkelen als een wereldmacht op zee. Onder Christan IV bleek de zwakte van Denemarken op het land. Veel veldtochten gingen verloren en toen hij in 1648 stierf, liet hij een ontredderd en geplunderd Denemarken achter voor zijn opvolger, Frederik III. Ook Frederik leed weer een gevoelige nederlaag tegen de Zweden en Denemarken verloor bij de Vrede van Roskilde in 1658 bijna eenderde van zijn grondgebied en de alleenheerschappij over de lucratieve Øresund (tolgelden). Karl X van Zweden probeerde meteen heel Denemarken onder de voet te lopen, maar de Denen werden nu geholpen door de Hollanders, die er veel belang bij hadden dat de Øresund niet door één mogendheid beheerst zou worden. Het lukte de Denen en de Hollanders om de Zweden weg te jagen en Frederik zag zich genoodzaakt de tolgelden fors te verlagen en de Zweden vrije doortocht te verlenen. Vreemd genoeg kreeg de adel de schuld van al deze vernederingen en Frederik zag zijn kans schoon om zichzelf uit te roepen als alleenheerser over Denemarken en Noorwegen. Eind 17e eeuw, begin 18e eeuw probeerden Christan V en Frederik IV de heerschappij over de Øresund weer te heroveren. Grote nederlagen volgden en met het einde van de Grote Noordse Oorlog in 1721 werd duidelijk dat Denemarken nooit meer over de Øresund zou heersen.

18e en 19e eeuw

advertentie

Slag bij Kopenhagen 1801_{Foto: Publiek domein}

De 18e eeuw was verder een eeuw met veel zwakke koningen en een toenemende kloof tussen de adel en de burgerij, die steeds machtiger werd. De rest van Europa had vanaf 1789 te maken met de gevolgen van de Franse Revolutie. In Denemarken bleef het wat dat betreft in eerste instantie rustig en Denemarken kon zich weer profileren als belangrijke koopvaartnatie. Door de gevaarlijke situatie op zee moesten de Denen toch allianties aangaan met o.a. Rusland en wat andere landen, en werden zo toch betrokken bij de gevechtshandelingen. Denemarken werd op eigen grondgebied aangevallen door een Engelse vloot. De Russen liepen hierna over naar de Engelse kant en ook de Zweden konden geen hulp bieden. Hierdoor werden de Denen gedwongen te gaan samenwerken met de Franse keizer Napoleon. De Engelsen waren hier uiteraard fel op tegen en stuurden weer een vloot naar Denemarken en deze keer werd Kopenhagen grotendeels verwoest. Bijna 2000 soldaten en burgers vonden de dood en ook de Deens- Noorse vloot werd bijna gedecimeerd. De Denen waren nu wel gedwongen om een verbond met Napoleon aan te gaan maar streden een uitzichtloze strijd en verloren uiteindelijk al hun schepen! In Kiel werd in 1814 een vredesverdrag gesloten, waarbij Denemarken, als straf voor de steun aan Frankrijk, de unie met Noorwegen moest ontbinden. De Faeröer, IJsland en Groenland werden aan Denemarken toegewezen. Christian VIII erfde in 1839 een volledig failliet Denemarken.

In het Europese revolutiejaar 1848 werd onder Frederik VII de absolute monarchie afgeschaft. In 1849 kreeg Denemarken een moderne grondwet, een nationaal parlement met twee kamers en beperkt kiesrecht. Halverwege de 19e eeuw raakte Denemarken in oorlog met Duitsland dat aanspraken maakte op Sleeswijk. De Eerste Sleeswijkse Oorlog (1848-1850) werd gewonnen door Denemarken.

Overeengekomen werd dat Sleeswijk en Holstein voortaan als onafhankelijke territoria beschouwd zouden worden. In 1863 besloot de Deense regering zonder medeweten van de koning, Sleeswijk's autonomie te ontnemen. De Tweede Sleeswijkse oorlog was een feit en werd ook door de Denen verloren. Denemarken werd gedwongen aftstand te doen van Sleeswijk. Dit verlies had grote consequenties voor Jutland dat veel goede landbouwgrond kwijtraakte. Het werd genoodzaakt grote stukken onvruchtbare heide te cultiveren, het onderwijs te verbeteren, er werd een nieuwe havenstad, Esbjerg, gebouwd. Kortom, Jutland zou binnen enkele tientallen jaren tot een economisch sterke regio uitgroeien.

1900-1945

advertentie

Koning Christiaan X in 1940_{Foto: Publiek domein}

Pas na de Eerste Wereldoorlog werd het al 500 jaar durende probleem opgelost. Een volksstemming had als resultaat dat het overwegend Deenstalige noorden van Sleeswijk zich aansloot bij Denemarken, en de meer Duitstaligen in het zuiden wilden bij Duitsland blijven. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had alleen de koopvaardijvloot te lijden onder de gevechtshandelingen. Ongeveer honderd schepen gingen verloren. Aan de andere kant werd er aan de handel in deze tijd veel geld verdiend.

Op 9 april 1940 vielen de Duitsers Denemarken binnen en werd het land zonder noemenswaardige tegenstand bezet. Op Bornholm na, ontsnapte Denemarken aan het oorlogsgeweld.

Na de Tweede Wereldoorlog

Paul Schluter, Denemarken_{Foto: Johannes Jansson/norden.org in het publieke domein}

Op vijf mei 1945 werd Denemarken bevrijd. Indirecte gevolgen had de oorlog wel voor Denemarken. Zo maakte Ijsland zich in 1944 los van Denemarken en riep eenzijdig de onafhankelijkheid uit. In 1948 kregen de Faeröer een vorm van binnenlands bestuur. Begin jaren '50 werd de volksvertegenwoordiging zodanig gereorganiseerd dat er in 1953 nog maar één kamer overbleef, de"Landsting".

De economische wederopbouw na de oorlog werd een successtory. Ook het onderwijs, de wetenschap en welvaart in het algemeen kwamen op een hoog peil te staan. In 1973 werd Denemarken lid van de Europese Unie. In 1982 trad de Sociaal-democratische regering af, om plaats te maken voor een centrumrechtse coalitie onder leiding van Poul Schluter van de Conservatieve Volkspartij. Deze zou het land de hierop volgende 12 jaar leiden. In 1993 herwonnen de Sociaal-democraten de macht, die zij behielden tot de verkiezingen van 20 november 2001, waarin zij met grote cijfers verslagen werden door de liberale/conservatieve oppositie.

21e eeuw

Anders Fogh Rasmussen, Denemarken_{Foto: Publiek domein}

Op 27 september 2001 werd het kabinet Rasmussen geïnstalleerd. De Liberale Partij (Venstre) en de Conservatieve Partij maakten deel uit van het minderheidskabinet van Anders Fogh Rasmussen (Venstre). De uitkomst van de verkiezingen van 8 februari 2005 heeft geleid tot een tweede regeerperiode voor Premier Rasmussen, diens Liberale Partij en de Conservatieve Partij in wederom een minderheidskabinet. Het is de eerste keer in de geschiedenis dat een liberale MP een tweede mandaat krijgt.

In 2006 krijgt Denemarken te maken met de"Cartooncrisis" Al in 2005 werden cartoons met afbeeldingen van de profeet Mohammed gepubliceerd in een Deense krant. Nu is er in veel moslimlanden veel commotie over en is er een onofficiële boycot van Deense producten.

Mette Frederiksen_{Foto: News oresund CC 2.0 Generic no changes made}

In november 2007 krijgt Rasmussen een derde termijn na vervroegde verkiezingen. In april 2009 wordt premier Anders Fogh Rasmussen benoemd tot secretaris generaal van de Nato en opgevolgd door de minister van financiën Lars Lokke Rasmussen. In december 2009 is Kopenhagen de gastheer van de mislukte ( qua wettelijke afspraken)klimaattop van de Verenigde Naties. Helle Thorning-Schmidt wint in september 2011 met de centrum linkse coalitie de verkiezingen en is daarmee de eerste vrouwelijke premier van Denemarken. In juni 2012 wordt het homohuwelijk legaal. In januari 2014 verlaat de kleine socialistische volkspartij de regeringscoalitie. In Mei 2014 wint de Deense Volkspartij, de anti-immigratie partij van Denemarken 27% van de stemmen bij de Europese verkiezingen. In juni 2015 valt de centrumlinkse coalitie van Helle Thorning-Schmidt. Lard Lokke Rasmussen vormt een rechtse minderheidsregering. In januari 2016 neemt de regering anti-immigratie maatregelen, kostbaarheden of cash moeten worden aangewend om de huisvesting te bekostigen. In november 2016 versterkt Lard Lokke Rasmussen de regering door een coalitie te vormen met de liberalen en de conservatieven. In juni 2017 trekt het parlement een oude basfemiewet in die openbare beledigingen ten aanzien van religieuze overtuigingen verbiedt. De sociaal-democratische leider Mette Frederiksen leidde haar partij weer aan de macht bij de algemene verkiezingen van juni 2019, waarmee een einde kwam aan vier jaar centrumrechts bewind. De volgende verkiezingen zullen in juni 2023 worden gehouden.

DENEMARKEN LINKS

Advertenties
• Vliegtickets Denemarken boeken? Vliegennaar.nl
• ANWB vakantie boeken Denemarken
• Hotels Trivago
• Mambo jongerenreiezen interrail Scandinavie
• Denemarken Tui Reizen
• Autohuur Denemarken
• Denemarken met de Trein
• Denemarken Hotels
• Auto huren in Denemarken
• Boeken, ook tweedehands, over DENEMARKEN bij Bol.com

Nuttige links

Alles over Denemarken: Startpagina (N)
Denemarken Start België (N)
Fotoreportage Denemarken (N)
Lies & Teije's Reiswebsite (N+E)
Reisinformatie Denemarken (N)
Reizendoejezo – Denemarken (N)
Rondreis door Denemarken (N)

Bronnen

Bendure, G. / Denmark

Lonely Planet

Denemarken

Lannoo

Dominicus, J. / Denemarken

Gottmer

Europese Unie : vijftien landendocumentaties

Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs

Hoogendoorn, H. / Denemarken

ANWB

Steinmetz, P. / Reishandboek Denemarken

Elmar

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt oktober 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems