BEIEREN
Taal

To read about BAVARIA in English - click here

Hotels Trivago

Steden BEIEREN

München

Populaire bestemmingen DUITSLAND

Beieren

Taal

Algemeen

advertentie

Duits Taalkaart_{Foto: 37ophiuchi CC 4.0 Internationaal no changes made}

Het Duits is een Germaanse taal die vooral gesproken wordt in de Midden-Europese landen Duitsland, Oostenrijk, Liechtenstein en Noord-Zwitserland. Verder zijn er in de volgende landen en streken nog minderheden die ook Duits spreken: Zuid-Tirol, Elzas-Lotharingen, België, Tsjechië, Polen, Roemenië, Hongarije en Rusland (Wolgaduitsers).

Het Duits is de zevende taal op aarde en wordt door ca. 120 miljoen mensen gesproken. Verwant met het Duits zijn ook het Jiddisch, het Letzeburgs in Luxemburg, het Pennsilvaans in de Verenigde Staten en het Schwyzerdütsch in Zwitserland. Het Duits is sterk verwant met o.a. het Deens, Zweeds, Noors, Nederlands, Vlaams en Engels.

Het Hoog-Duits is de taal van de gehele bevolking. In Sleeswijk wordt ook Deens gesproken en een klein gedeelte van het land, rondom Cottbus en Bautzen, is tweetalig; behalve het Hoog-Duits wordt hier ook het West-Slavische Sorbisch gesproken.

Het Neder-Duits of Plat-Duits, dat nog in het noordwesten wordt gesproken, kent veel overeenkomsten met de streektalen in Oost-Nederland.

advertentie

Bijbel in Duits van Luther_{Foto: Publiek domein}

In de eerste eeuw na Christus vormden de verschillende West-Germaanse dialecten nog geen hechte taalkundige eenheid. Aangenomen wordt dat binnen het Karolingische rijk alle Germaanse stammen taalkundig wel als bij elkaar horend werden beschouwd. In het zuiden van Duitsland ontstonden langzamerhand de Hoog-Duitse dialecten die door taalveranderingen en klankverschuivingen een grote eenvormigheid vertoonden.

In het noorden breidden de Saksen hun macht steeds verder uit en daar kwam een Neder-Duits (Oud-Saksisch) taalgebied tot stand. Beide talen ondervonden sterke invloeden van het christendom en van de antieke Latijnse cultuurtraditie, met name bij de woordvorming en de woordbetekenis.

In de periode 800-1100 breidde het Duitse taalgebied zich verder uit naar het oosten en zuidoosten. Tussen 1170 en 1250 werd het Duits sterk beïnvloed door het Frans en ontstond het klassieke Middel-Hoog-Duits, een hoofse literatuurtaal.

Vanaf 1250 werd het Hoog-Duits steeds vaker gebruikt in ambtelijke stukken. Het Neder-Duitse taalgebied breidde zich vanaf 1100 uit tot aan de Oder, de Weichsel en ook naar Noordoost-Nederland. Ten oosten van de Elbe en de Salle ontstond een zogenaamde koloniale Oost-Middel-Duitse taal met elementen van verschillende geografische afkomst.

Vooral door de bijbelvertaling van Maarten Luther werd de Oost-Middel-Duitse schrijftaal de grondslag van de Duitse “Schriftsprache”. Deze ontwikkeling werd ook nog bevorderd door het humanisme en opkomende nationale gevoelens. De definitieve vestiging van de hedendaagse grammaticale en lexicale normen gebeurde met name door de invloed van grammatici in de 17e en 18e eeuw. Eind 18e, begin 19e eeuw beleefde de klassieke literatuurtaal een bloeiperiode. Het bleef echter een schrifttaal die vaak sterk verschilt van de gesproken dialecten. De spelling van deze schrijftaal werd rond 1900 vastgelegd.

Naast deze schrijftaal bestaat er een omgangstaal die regionaal wordt gekenmerkt door sterke klank- en woordvarianten. Door politieke, sociale en culturele ontwikkelingen worden de regionale verschillen tussen schrijftaal en omgangstaal steeds kleiner.

advertentie

Beierse dialecten

In de oud-Beierse 'Bezirken' Oberbayern, Niederbayern, Oberpfalz en delen van Oberfranken en de oostelijk Landkreis Bayreuth worden Beierse (Beiers: Bairisch of Boarisch) dialecten gesproken. In totaal spreken ongeveer 12 miljoen mensen een Beiers dialect. Door het relatief kleine gebied zijn er niet veel grote verschillen tussen de diverse dialecten, die onderverdeeld kunnen worden in het 'Nordbairisch', het 'Mittelbairisch' en het 'Südbairisch'.

Het Nordbairisch of Noordbeiers strekt zich uit ten noorden van de lijn Eisenstein-Regensburg-Ingostadt-Neuburg an der Donau tot aan de aan het punt waar de Lech in de Donau stroomt. Het Nordbairisch heeft van de Bairische dialecten de meeste bijzonderheden van het Middelhoogduits behouden.

Het Mittelbairisch of Middenbeiers is het meest wijdverspreid en bijvoorbeeld wordt nog in een aantal in München gevestigde media gebruikt en strekt zich in een brede gordel uit van Friedberg bij Augsburg, München en Passau naar Oostenrijk via de steden Salzburg, Linz en Wenen tot aan de Neusiedler See tot aan de Hongaarse grens. Met name in de stad München wordt het Bairisch steeds minder gesproken, zeker onder de jongste generaties.

Het Südbairisch of Zuidbeiers, de taal van het hooggebergte, wordt met uitzondering van het topografisch tot Tirol behorende Werdenfelser Landes rond Garmisch-Partenkirchen en het Zuid-Beierse Inntal, bijna uitsluitend nog in Oostenrijk en Zuid-Tirol gesproken.

De letters C en Y worden in het Beiers niet uitgesproken; de letters T en V worden aan het begin van een woord niet uitgesproken. Opvallend is dat woorden in het Hoogduits enorm kunnen verschillen met het Beiers. Hieronder een aantal sprekende voorbeelden:

	Beiers	Hoogduits		Beiers	Hoogduits
A	Abbodeggn	Apotheke	N	narisch	wütend
B	Blaugraud	Rotkohl	O	Oide	Ehefrau
C	n.v.t	n.v.t.	P	Pratzn	Hand
D	dabräsln	müde werden	Q	Quaddir	Unterkunft
E	Eàdäpfe	Kartoffeln	R	Rensemme	schnelles Auto
F	Foznschbangla	Zahnartzt	S	Schandamarie	Polizei
G	Gnofe	Knoblauch	T	n.v.t.	n.v.t.
H	Himmefadda	Gott	U	ummasunsd	umsonst
I	ibaroi	überall	V	n.v.t.	n.v.t.
J	Joà	Jahr	W	Wassaschnoizn	Brotsuppe
K	Kadoffesolod	Kartoffelsalat	X	Xander	Alexander
L	Leffe	Löffel	Y	n.v.t.	n.v.t.
M	Millibiddschn	Milchkanne	Z	Zugga	Zucker

De dialecten in het noorden en westen van Beieren zijn geen Beierse dialecten: de zuidwestelijke dialecten behoren tot het Zwabisch en de noordelijke dielecten tot het Oostfrankisch. De in Beieren gesproken Oostfrankische dialecten vormen de zuidoostelijke tak van de Frankische dialecten. Van de Middeleeuwen tot aan aan de tijd van Napoleon versplinterde het gebied van het Frankische stammenhertogdom, en daardoor ontstonden er vele dialecten die onderling behoorlijk verschilden.

Overzicht Beierse dialecten:

Geel=Noordbeiers

Paars= Middenbeiers

Blauw=Zuidbeiers

advertentie

Beierse taalgebeid: Noord- Midden- en Zuid-Beiers_{Foto: Postmann Michael in het publieke domein}

advertentie

BEIEREN LINKS

Advertenties
• ANWB vakantie boeken Beieren
• Beieren Tui Reizen
• Hotels Trivago
• Duitsland per Trein
• Beieren Hotels
• Auto huren in Munchen
• Reisgidsen en kaarten Beieren

Nuttige links

Beieren Startnederland (N+E)
Startpagina Beieren (N)

Bronnen

BBC - Country Profiles

CIA - World Factbook

Di Duca, Marc / Munich, Bavaria & the Black Forest

Lonely Planet

Egert-Romanowska, Joanna / Duitsland

Van Reemst

Meyer, Marion / Beieren

ANWB

Oberbayern : bayerisches Alpenvorland

Baedeker

Wikipedia

 

laatst bijgewerkt november 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems