BEIEREN
Godsdienst

To read about BAVARIA in English - click here

Hotels Trivago

Steden BEIEREN

München

Populaire bestemmingen DUITSLAND

Beieren

Godsdienst

Algemeen

Beieren is met ca. 52%, na Saarland (ca. 61%), de Duitse deelstaat met de meeste rooms-katholieken onder de bevolking. In het meest zuidelijke deel van Beieren wonen veruit de meeste katholieken. Verder is ca. 20% van de bevolking evangelisch-luthers, maar die verhoudingen gaan niet op voor alle 'Bezirken'. In de Oberpfalz, Niederbayern en Oberbayern, samen Altbayern genoemd, en in Unterfranken wonen overwegend katholieken, in Mittelfranken en in delen van Oberfranken wonen voornamelijk protestanten.

De katholieke parochies behoren tot het bisdom Würzburg en het bisdom Eichstätt in het aartsbisdom Bamberg; de bisdommen Passau, Regensburg en Augsburg behoren tot het aartsbisdom München und Freising. De evangelisch-lutherse kerk in Beieren is een onderdeel van de Evangelische Kirche Deutschland en is verdeeld in de kringen Ansbach-Würzburg, Augsburg, Bayreuth, München, Nürnberg en Regensburg.Afbeelding: overzicht van de twee grootste christelijk confessies, de rooms-katholieke kerk (blauw) en evangelische kerk (rood) in de deelstaten van Duitsland.

advertentie

Verdeling van de twee grootste confessies in Duitsland_{Photo: KaterBegemot CC Attribution 3.0 Unported no changes made}

Joodse gemeenten kwamen tot in de 19e eeuw vooral voor in de landelijke gebieden van Beieren en in steden als Nürnberg en Regensburg. In Altbayern woonden praktisch geen joden, later in de 20e eeuw werden dat er steeds meer. Van de bijna 200 joodse gemeenten vóór de holocaust in Beieren zijn er nog maar dertien over.

advertentie

Joods synagoge in Augsburg, Beieren_{Foto: Adam Jones CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Een bijzonder (Maria)bedevaartsoord is Altötting in Oberbayern. Vele bedevaartgangers komen een 14e eeuws houten beeldje van een zwarta Madonna in de Gnadenkapelle bezichtigen. In de 15e eeuw werden er enkele wonderen aan het beeldje toegedicht, gestorven mensen zouden weer tot leven gewekt zijn. De Gnadenkapelle stamt uit de 8e eeuw en ander kerken in Altötting zijn de Stiftspfarrkirche St. Philipp und St. Jakob, de St. Magdalena-Kirche en de grote Basilika St. Anna (neobarokke kerk uit 1912 met 8000 zitplaatsen).

advertentie

Zwarte Madonna in de Gnadenkapelle van Altötting, Beieren_{Foto: S. Finner CC Naamsvermelding-Gelijk delen 3.0 Unported no changes made}

Benedictijnse kloosterorde in Beieren

Beieren bezit een groot aantal benedictijnse kloostercomplexen en de orde der benedictijnen heeft in deze Duitse deelstaat een grote rol gespeeld op het culturele en kunstzinnge vlak. De heilige Benedictus van Nursia (480-547), geboren in Italië, wordt over het algemeen als de vader van het kloosterleven in de Latijnse kerk beschouwd en de stichter van de Benedictijner Orde, de oudste orde van de katholieke kerk, gesticht aan het begin van de 6e eeuw. Monniken moesten de drie geloften van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid afleggen en zich alleen toeleggen op bidden en werken, 'ora et labora'.

advertentie

Benedictus van Nursia komt men vaak tegen in religieuze gebouwen in Beieren_{Foto: Publiek domein}

Met het vele geld dat de orde bezat werden kerken en kloosters (abdijen) fraai aangekleed en gemaakt van de duurste materialen. Vaak vindt men in deze gebouwen ook schilderingen en altaarstukken met de afbeelding van Benedictus. Tijdens de Verlichting werd in Europa de vraag aan de orde gesteld over nut en zin van kloosters. In Duitsland leidde dat tot de opheffing van bijna alle kloosters (Reichsdeputationshauptschluss) die nu het eigendom werden van landheren. Aan deze crisis in het kloosterwezen kwam in de Romantiek weer een einde, want in die periode werden de katholieke orden weer gewaardeerd en bloeiden weer op.

In 1830 werd de Beierse benedictijner abdij Metten weer bewoond door benedictijner monniken. Ook ten tijde van de 'Kulturkampf' eind 19e eeuw en onder het nazi-regime hadden de kloosters en monniken het moeilijk. Op dit moment zijn er in Duitsland nog zo'n vijftig benedictijner kloosters voor mannen of vrouwen. Sinds 1893 zijn alle benedictijner kloosters verenigd in de Benedictijnse Confederatie. Benedictijner kloosters zijn in Beieren nog te vinden in Augsburg, Metten, München, Niederaltaich, Ottobeuren, Plankstetten, Rohr, Schäftlern, Scheyern, Wechselburg en Weltenburg, die allemaal lid zijn van de 'Bayerische Benediktinerkongregation', een vereniging die in 1684 door paus Innocentius XI gesticht werd.

advertentie

Benedictijner klooster heilige aartsengel Michael in Metten, Beieren_{Foto: Andy king50 in het publieke domein}

Bijzondere religieuze gebouwen in Beieren

ALTENSTADT
St. Michael-Kirche: belangrijkste romaanse kerk van Oberbayern, gebouwd tussen 1180 en 1200. Deze drieschepige tufstenen basiliek bezit een kostbaar romaanse crucifix, genaamd 'Grosse Gott von Altenstadt'. De fresco's in het koor en de romaanse doopvont zijn uit de 14e eeuw.

AMBERG
-Maria Hilf: barokke bedevaartkerk, ontworpen door de Duitse bouwmeester en architect Johann Dientzenhofer (1663-1726) en gebouwd tussen 1696 en 1702. De plafondschilderingen zijn in 1718 gemaakt door de laat-barokke kunstschilder en architect Cosmas Damian Asam (1686-1739). Het gigantische altaar is een creatie van de Italiaanse stukadoor en beeldhouwer Giovanni Battista Carlone (ca. 1641 - ca. 1720).

AUGSBURG
-St. Ulrich- und St. Afra-Kirche: kloosterkerk voor benedictijnen, gebouwd tussen 1447 en 1500, maar daarna verschillende keren ingrijpend verbouwd. Bijzonder zijn de terracotta heiligenbeelden en de grafmonumenten voor de heiligen Ulrich en Afra. Het houtsnijwerk van de altaren is van de uit Weilheim (Oberbayern) afkomstige Johannes Degler.

-Domkirche St. Maria: oudste kerk van het bisdom Augsburg, gebouwd en verbouwd in de periode 10e-15e eeuw. Glas-in-loodramen met voorstellingen van profeten en Maria uit 1130, en zijn daarmee de oudste van Duitsland. Bijzonder zijn vier altaarschilderingen van de Duitse kunstschilder Hans Holbein de Oude (ca. 1460-1524) uit einde 15e eeuw en een stenen 'Löwenthron' uit 1100, waar de Augsburgse bisschoppen op zaten. De crypte stamt uit de 10e eeuw.

-Heilig-Kreuz-Kirchen: twee kerken, de ene katholiek (16e-18e eeuw), de andere protestant (ca. 1650 gebouwd en uitgebreid in 1735) met werken van de Duitse barokschilder Johann Heinrich Schönfeld (1609-1684).

-St. Annakirche: 14e/15e eeuwse kerk met een toren uit 1602 en in 1748 in barokstijl veranderd. Bevat twee bijzonderen kappelem: Fuggerkapelle, algemeen beschouwd als het eerste renaissancebouwwerk van Duitsland, en de Goldschmiedekapelle uit de periode 1420-1425 met fraaie 15e/16e eeuwse wandschilderingen. Het plafondfresco van de St. Annakirche is van de Duitse barokke kunstschilder Johann Georg Bergmüller (1688-1772).

BAMBERG
-Bamberger Dom (officieel: Bamberger Dom St. Peter und St. Georg): drieschepige basiliek uit de 13e eeuw met vier laatromaans en vroeg Frans-gotische torens, gesierd met vele vensters en gotisch beeldhouwwerk. Bijzonder is de marmeren tombe van paus Clemens II, de enige paus die ten noorden van de Alpen begraven is. Dé attractie van de kerk is het standbeeld uit ca. 1230 van de ridderkoning genaamd 'Bamberger Reiter'. Niemand weet wie het beeld gemaakt heeft en welke koning het voorstelt.

BUXHEIM
-Kloster Buxheim: prachtig en uitermate goed bewaard gebleven kartuizer-klooster uit 1402. Volgens een strak omlijnd kartuizer-schema gebouwd. In 1803 verlaten door de kartuizers en later in gebruik genomen door salesianen van Don Bosco.

advertentie

Grondplan kartuizer klooster in Buxheim, Beieren_{Photo: Publiek domein}

CHAM
-St. Jakobskirche: gewijd aan de heilige Jacobus van Compostela, beschermheilige van pelgrims. Schip is van de 12e eeuw, koor eind 13e eeuw en barokke interieur is uit de 18e eeuw. De 18e eeuwse plafondschilderingen zijn van Johann Gebhard (1676-1756) en zijn zoon Otto Gebhard (1703-1777).

FÜRSTENFELDBRUCK
-Klosterkirche Mariä Himmelfahrt: een van de mooiste en grootste (83 m lang x 27 m breed x 28,4 m hoog) kerken van Oberbayern, gebouwd naar een ontwerp uit 1700 van Giovanni Antonio Viscardi (1645- München 1713) en ingewijd in 1741. Opgetrokken in rococo-stijl en met Italiaanse, Franse en Beierse stijlkenmerken door kunstenaars en architecten als de Italiaan Francesco Appiani (1704-1792), de Duitse broers Cosmas Damian Asam (1686-1739) en Egid Quirin Asam (1692-1750), de Beier Tassilo Zöpf (1723-1807), R.A. Boos en de Duitse rococo-schilder Franz Xaver Schmädl (1705-1777).

Interieur Klosterkirche Mariä Himmelfahrt, Fürstenfeldbruck, Beieren_{Foto: Gliwi CC 3.0 Unported no changes made}

INGOLSTADT
-Liebfrauenmünster: laatgotische grote kerk met twee torens uit de 15e en 16e eeuw. Door geldgebrek duurde de bouw bijna een eeuw. Het hoofdaltaar stamt uit 1572 en schilderingen in de kerk zijn van de Duitse kunstschilder en tekenaar Hans Mielich (1516-1573) uit München.

KEMPTEN
-St. Lorenz-Basilika: katholieke parochiekerk gebouwd tussen 1652 en 1666 en ontworpen door de Oostenrijkse architect Michael Beer (ca. 1605 - ca. 1666) en de Zwitserse architect Johann Serro (ca. 1600 - ca. 1660). Mooie fresco's en koorstoelen uit 1669.

-St. Mang-Kirche: tussen 1426 en 1440 gebouwde kerk met een toren van 66 meter. Fraaie 17e eeuwse preekstoel en fresco's, mooie altaar met houtsnijwerk uit 1893.

St. Lorenz-Basilika, Kempten, Beieren_{Foto: Hilarmont CC3.0 Deutschland“ no changes made}

LANDSHUT
-St. Martinskirche: 15e eeuwse hallenkerk met een bijna 131 meter hoge toren, de hoogste bakstenen kerktoren ter wereld; de bouw duurde 55 jaar. Zandstenen altaar uit 1422 en eikenhouten koorgestoelte uit eind 15e eeuw en gemaakt door waarschijnlijk André Taubenbeck uit Landshut zelf. Bijzonder is het geschilderde houten beeld van de Rosenkranzmadonna, gemaakt door Hans Leinberger (ca. 1477 - ca. 1531), een van de belangrijkste beeldhouwers en houtsnijders van zijn tijd.

De St. Martinskirche van Landshut steekt overal bovenuit_{Foto: Andiamfeelinggood CC 3.0 Unported no changes made}

MÜNCHEN
-St. Peterskirche: oudste kerk van München uit de eerste helft van de 11e eeuw, nog vóór de stchting van de stad. In de Tweede Wereldoorlog zeer zwaar beschadigd, maar toch weer gerestaureerd en in 1954 weer in gebruik genomen. De zittende Petrusfiguur is gemaakt door de Duitse beeldhouwer, houtsnijder en bouwmeester Erasmus Grasser (ca. 1450 - 1518) uit begin 15e eeuw. Verder zijn er koorgestoelten uit 1750 en 167 en vijf wandpanelen uit 1517. De 90 meter hoge toren wordt 'Alten Peter' genoemd.

St. Peterskirche, München, Beieren_{Foto: Publiek domein}

-Heilig-Geist-Kirche: deze drieschepige hallenkerk ligt tegenover de St. Peterskirche en maakt onderdeel uit van de Heilig-Geist-Spital uit de 13e eeuw. In de 18e eeuw werd het interieur van de kerk door de broers Cosmas Damian (1686-1739) en Egid Quirin Asam (1692-1750) veranderd in barok- en rococostijl. Ook deze kerk werd in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd en veel kunstwerken gingen verloren.

Portret van Cosmas Damian Asam, gemaakt door zijn broer Egid Quirin Asam_{Foto: Publiek domein}

-Neue Münchner Hauptsynagoge Ohel Jakob: in 2006 geopende synagoge, gelegen naast het joodse museum.

-Asamkirche (officieel St. Johann-Nepomuk): mooie, maar kleine laat-barokke kerk (28 lang x 9 meter breed), gebouwd en betaald in de 18e eeuw (gebouw, 1733; gevel, 1746) door de broers Coasmas Damian (1686-1739) en Egid Quirin Asam (1692-1750), voornamelijk in Zuid-Duitsland werkende beeldhouwers, schilders en architecten. Zwaar beschadigd in de Tweede Wereldoorlog, maar volledig gerestaureerd en gedeeltelijk herbouwd. Bouwkundige eigenschappen, schilderingen en beeldhouwwerken zijn typisch voor barok en rococo. Hoogtepunt is het plafondfresco van Johannes van Nepomuk, de heilige aan wie de kerk gewijd is. De broers Asam woonden naast de kerk en was een tijdje hun persoonlijke kapel.

-Frauenkirche: laatgotische grote bisschopskerk (100x40 meter, 2000 zitplaatsen) sinds 1821, met twee identieke ca. 99 meter hoge torens, ontworpen door Jörg von Halspach (ca. 1441-1488), Münchner bouwmeester en architect, en gebouwd tussen 1468 en 1488. Bevat groot grafmonument voor keizer Ludwig IV der Baier, gemaakt door Hans Krumpper (ca. 1570 - 1634). Het spirituele hart van München en geen ander gebouw in het centrum van München mag hoger worden dan deze kerk. Met een lengte van 109 meter de grootste hallenkerk van Zuid-Duitsland.

Frauenkirche, München, Beieren_{Foto: Diliff CC 3.0 Unported no changes made}

-St. Michaelskirche: renaissancistische jezuïetenkerk (de eerste in Noord-Europa) van de heilige Michaël, gebouwd tussen 1583 en 1597 in opdracht van paltsgraaf Lodewijk de Vrome en ontworpen door onder andere Wolfgang Miller, die geïnspireerd werd door de Romeinse kerk Il Gesù. Onder de koorruimte liggen veertig leden van het Huis Wittelsbach begraven, waaronder Maximiliaan II en Ludwig II. Grootste renaissancistische kerk ten noorden van de Alpen, met na de St. Pieter in Rome het grootste tongewelf van de wereld. Uitbreidingen van de kerk worden toegeschreven aan de Nederlands-Duits-Italiaanse architect Frederik Sustris (ca. 1540 - 1599).

-Bürgersaalkirche: bevat een boven- en onderkerk. Beelden in de kerk zijn gemaakt door beeldhouwer en representant van de Beierse Rococo, Ignaz Günther (1725-1775) uit de Oberpfalz. Langs de wanden van de kerk landschapsschilderijen van Beierse bedevaartplaatsen.

-Theatinerkirche of St. Cajetankirche (heilig verklaarde Italiaanse priester): barokke mosterdkleurige kerk ontworpen door de Italiaanse architect Agostino Barelli (1627- ca. 1687) en de Zwitserse architect Enrico Zuccalli (ca. 1642-1724), ter ere van de geboorte in 1662 van Maximiliaan II, Wittelsbach-vorst en Keurvorst van het Heilige Roomse Rijk. Grondplan in de vorm van een Grieks kruis en kenmerkend is ook de enorme, 71 meter hoge koepel.

Theatinerkirche, München, Beieren_{Foto: Luidger CC 3.0 Unported no changes}

NÖRDLINGEN
-St. Georgskirche: 15e eeuwse laatgotische hallenkerk, een van de grootste van Duitsland met een toren van 90 meter hoog en gebouwd door de laatgotische bouwmeester Nikolaus Eseler de Oudere (1410-1483). Prachtig interieur met 15e eeuwse preekstoel, koorbanken, orgels en altaren.

NÜRNBERG
-Frauenkirche: oudste gotische hallenkerk van Beieren, gebouwd van 1350 tot 1358 door de Duits-Tsjechische architect Peter Parler (ca. 1330-1399) in opdracht van keizer Karel IV, op de fundamenten van een synagoge. Na de Tweede Wereldoorlog herbouwd, de glas-in-lood-vensters en het Tucheraltar dateren van respectievelijk 1500 en ca. 1550. Bijzonder is het zandstenen 'Peringsdörfer' grafmonument uit 1498 en vervaardigd door de laatgotische beeldhouwer en bouwmeester Adam Kraft (ca. 1460 - 1509). Andere kerken die het bezichtigen waard zijn: St. Sebalduskirche, St. Elisabethkirche, Egidienkirche, St. Klarakirche, St. Lorenzkirche en de 14e eeuwse ziekenhuiskerk St. Martha.

OBERAMMERGAU
-St. Peter und Paulkirche: mooie katholieke parochiekerk uit de 18e eeuw, gebouwd door de Zuid-Duitse bouwmeester Joseph Schmuzer (1683-1752), met een rococo-interieur. Bijzondere plafondschilderingen van de belangrijke Duitse schilder Matthäus Günther (1705-1788). Oberammergau staat ook bekend om de Passiespelen die vanaf 1680 in een ritme van tien jaar gehouden worden (2020, 2030, 2040, etc...). Het eerste passiespel dateert al van 1634. Alleen dorpelingen uit Oberammergau mogen meedoen, en met ca. 2400 inwoners doet ook daadwerkelijk meer dan de helft van bevolking mee. Het theater heeft een capaciteit van 4800 bezoekers en verdeeld over meer dan 110 opvoeringen komen er jaarlijks meer dan 500.000 bezoekers.

Passionsspielhaus uit 1900 in Oberammergau waar de passiespelen gehouden worden_{Foto: Hiroki Ogawa CC 3.0 Unported no changes made}

OTTOBEUREN
-Kloster Ottobeuren: oorspronkelijk uit 764, maar enkele malen afgebrand in de 12e en 13e eeuw. Nieuwbouw is uit de 18e eeuw en sinds 1918 is het gebouw weer in gebruik als klooster. Enorm complex met barokke basiliek met twee torens. Deze kerk werd gebouwd door beroemde architecten uit die tijd: Carlo Andrea Maini (Zwitserland, 1683 - ca. 1731), Dominikus Zimmermann (Duitsland, 1685-1766), Johann Michael Fischer (Duitsland, 1692-1766) en voor het interieur vooral Simpert Kraemer (Duitsland, 1679-1753). Het rococostucwerk is van Johann Michael Feuchtmayr de Jongere (1709-1772) en de fresco's op de gewelven zijn van de Oostenrijke schilder Johann Jakob Zeiller (1708-1783).

PASSAU
-St. Stephansdom: 101 meter lange gotische kerk, maar met veel Italiaans-barokke invloeden in het interieur. De voorgevel van de kerk is van de Italiaanse architect Carlo Lurago, het sierstucwerk van de Italiaan Giovanni Battista Carlone (1584-1631), de plafondschilderingen van de invloedrijke Zwitsers-Italiaanse barokke schilder Carpoforo Tencella (1623-1685), de schilderingen in de zijbeuken van de Zwitserse schilder Carlo Antonio Bussi (1658-1690) en het hoofdaltaar uit 1953 is gemaakt door de Duitse beeldhouwer Josef Henselmann (1898-1987). De kerk herbergt vijf orgels, die met 17.974 pijpen het grootste orgel van Europa vormen.

REGENSBURG
-Dom St. Peter: belangrijkste gotische kathedraal van Zuid-Duitsland. Een van de torens, de 'Eselturm', stamt nog uit de romaanse tijd. De bouw van de bakstenen kathedraal begon in het jaar 1250 en duurde tot 1525. Het hoofdaltaar is vroegclassicistisch, het gotische tabernakel stamt uit 1495. De westelijke torens werden pas in de periode 1859-1869 gebouwd.

-Klosterkirche St. Emmeran: kloosterkerk van het benedictijnenklooster St. Emmeran. De crypte is romaans, het portaal is gotisch met arcaden en wandschilderingen. Het interieur is barok en komt grotendeels voor rekening van de gebroeders Cosmas Damian (1686-1739) en Egid Quirin Asam (1692-1750), beeldhouwers, sierstucwerkers, schilders, architecten en belangrijke vertegenwoordigers van de Duitse late barok.

ROSENHEIM
-St. Nikolauskirche: laatgotische katholieke kerk met geelkleurige buitenkant, opmerkelijke toren en een vrij sober interieur. In 2006 weer heropend na een lange renovatieperiode. In 2009 werd het nieuwe orgel ingewijd, gebouwd door de firma Reil uit het Nederlandse Heerde.

Nederlands orgel in de St. Nikolauskirche in Rosenheim, Beieren_{Foto: Dguendel CC 3.0 Unported no changes made}

STEINGADEN
-Wieskirche: deze rococo-bedevaartskerk, gebouwd tussen 1743 en 1756, is het belangrijkste werk van de geniale bouwmeester Dominikus Zimmermann (1685-1766) en zijn broer Johann Baptist Zimmermann (1680-1758), verantwoordelijk voor het sierstucwerk en de plafondfresco's, en is door de UNESCO in 1983 op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Dit gegeven en het feit dat het een bedevaartskerk is, heeft ervoor gezorgd dat er jaarlijks ca. 1 miljoen mensen de kerk bezoeken. Eigenlijk alles aan deze kerk is prachtig, of het nou de altaren, de kansel, de beelden of het orgel is. De beelden van vier evangelisten zijn gemaakt door de in Antwerpen geboren Ägidius Verhelst (1696-1749) en de beelden van de vier kerkvaders zijn gemaakt door de Zuid-Duitse barok- en rococobeeldhouwer Anton Sturm (1690-1757).

Door Johann Baptist Zimmermann ontworpen interieur van de Wieskirche, Steingaden, Beieren_{Foto: Danielloh79 CC 3.0 Germany no changes made}

STRAUBING
-St. Peterskirche: oudste kerk van Straubing uit eind 12e eeuw. Met nog enkele romaanse restanten, waaronder een crucifix. Het aanvankelijk overdadige barokke interieur is in de loop der eeuwen verdwenen en de kerk ziet er daardoor sober uit. Bijzonder zijn de twee 15e eeuwse beelden van de heiligen Barbara en Catharina.

WÜRZBURG
-Domkirche St. Kilian: reconstructie van een eerdere romaanse kerk (1045-1188), genoemd naar de christelijke martelaar Kilianus (ca. 640 - 689), een Ierse missionaris-bisschop en apostel van Franken, het noordelijke gedeelte van Beieren. Torens hebben zowel romaanse als gotische stijlkenmerken. Tombe met daarin Kilianus. Een van de grootste romaanse kerken van Duitsland.

-Neumünster: kerk met barokke gevel van de Duitse barokke bouwmeester en architect Johann Dientzenhofer (1663-1726). De kerk heeft een romaanse achterkant en is gebouwd op het graf van de heilige Kilianus en in 1710 ingrijpend verbouwd. Achter het altaar drie beelden van de Franken-apostelen St. Kilianus, St. Kolonat en St. Totnan, echter wel kopieën van de in de Tweede Wereldoorlog verloren gegane originelen uit 1608-1610, gemaakt door de belangrijke laatgotische/vroeg-renaissancistische meesterbeeldhouwer en -houtsnijder Tilman Riemenschneider (ca. 1460 - 1531). Bijzonder zijn de hedendaagse schilderijen van de Duitse kunstenaar Thomas Lange (1957-....) boven de bogen van het middenschip.

Stanbeeld van Sint Kilianus op een brug in Würzburg, Beieren foto: Lutz.marten_{Foto: Lutz.marten at the engklish language wikipedia CC 3.0 Unported no changes made}

BEIEREN LINKS

Advertenties
• ANWB vakantie boeken Beieren
• Beieren Tui Reizen
• Hotels Trivago
• Duitsland per Trein
• Beieren Hotels
• Auto huren in Munchen
• Boeken, ook tweedehands, over BEIEREN bij Bol.com

Nuttige links

Beieren Startnederland (N+E)
Startpagina Beieren (N)

Bronnen

BBC - Country Profiles

CIA - World Factbook

Di Duca, Marc / Munich, Bavaria & the Black Forest

Lonely Planet

Egert-Romanowska, Joanna / Duitsland

Van Reemst

Meyer, Marion / Beieren

ANWB

Oberbayern : bayerisches Alpenvorland

Baedeker

Wikipedia

 

laatst bijgewerkt oktober 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems