ARMENIE
Geschiedenis

To read about ARMENIA in English - click here

Armenie Tui Reizen

Steden ARMENIE

Jerevan

Geschiedenis

Oudheid

Ruw bewerkte stenen werktuigen die in grotten en rivierkloven en op berghellingen zijn gevonden, met inbegrip van de berg Aragats, zijn gedateerd op ongeveer 600.000 tot 800.000 jaar geleden. Meer 'moderne' werktuigen, zoals messen, zijn gedateerd op een periode tussen 40.000 en 100.000 jaar geleden. De overgang van jagen en verzamelen naar een meer gevestigde levenswijze die op landbouw en veeteelt gebaseerd was, begon rond 6000 v. Chr in de Arax-vallei.
De eerste mensen die belangrijke sporen in het Armeense landschap achterlieten, deden dat echter in de vorm van rotstekeningen of in rotsen uitgehouwen afbeeldingen, die in verschillende streken van Armenië te vinden zijn. De petrogliefen in het Geghama-gebergte ten westen van het Sevanmeer en die in Ughtasar zijn bekend en zijn uitvoerig bestudeerd, maar ook in andere streken zijn vergelijkbare afbeeldingen te vinden.

advertentie

Rotstekeningen Ughtasar, Armenië
Photo: Ji-Elle Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made

Zij dateren hoofdzakelijk uit het 5e tot het 2e millennium v. Chr. Er staan zowel wilde dieren op afgebeeld, zoals berggeiten, herten, wilde zwijnen, wolven, vossen, slangen, ooievaars en watervogels, als huisdieren, zoals gejaagde ossen en honden. Afbeeldingen van jagers met bogen komen vrij vaak voor, sommige jagers vergezeld van hun honden. Mensen worden meestal afgebeeld in een zeer schematische stijl. Er zijn ook gravures van hemellichamen: de zon, de maan en de sterren. Sommige van de latere houtsnijwerken tonen karren en strijdwagens getrokken door ossen of stieren met sterrensymbolen op de voorkant en deze kunnen in verband worden gebracht met een zonnecultus. Er is weinig bekend over de makers van de rotstekeningen, maar tijdens de Vroege Bronstijd, toen sommige van de vroegere gravures werden gemaakt, ontwikkelde zich in de Arax-vallei een reeks dorpen en versterkte nederzettingen, gebaseerd op landbouw en veeteelt, maar ook beoefenend in de metaalbewerking. De plaatselijke aanvoer van erts van hoge kwaliteit leidde rond 1000 v. Chr. tot het smeden van koper en brons en later tot het smelten van ijzer. Artefacten die in deze nederzettingen zijn gevonden, zijn onder meer rood-zwart gepolijst aardewerk met geometrische patronen. Ook grafgiften uit de Midden- en de Late Bronstijd wijzen op een religieus geloof met de zon als middelpunt.
Armenië heeft twee monumenten uit deze periode waarvan sommigen geloven dat het astrale observatoria zijn. In Metsamor (provincie Armavir) bevindt zich een reeks stenen platforms die dateren uit 2800 v. Chr. en gericht zijn op Sirius, de helderste ster die zichtbaar is, en er zijn ook talrijke houtsnijwerken die de positie van de sterren aan de nachtelijke hemel zouden aangeven, samen met een kompas dat naar het oosten wijst. In Karahunj (provincie Syunik) bevindt zich een ingewikkelde opstelling van stenen waarin gaten zijn geboord. Sommige autoriteiten suggereren dat deze een astronomisch doel hadden, mogelijkerwijs het volgen van zonne- en maanfasen mogelijk makend, terwijl andere autoriteiten dergelijke astronomische theorieën voor beide plaatsen betwisten. Er is zelfs gesuggereerd dat de tekens van de dierenriem in deze periode in Armenië werden genoemd: de dierentekens hebben in elk geval betrekking op dieren die in Armenië bekend moeten zijn geweest.

advertentie

Carahunj Observatorium, provincie Syunik, Armenië
Photo: Gardmanahay Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made

Urartu

Deze vroege volkeren spraken verschillende talen, maar waarschijnlijk rond 1165 v. Chr. migreerde een ander volk Armenië binnen en zij spraken de taal waarvan het huidige Armeens afstamt. Hun nauwe verwantschap met de Phrygiërs (die in het noorden van het huidige Turkije woonden) wordt bevestigd door klassieke schrijvers als Herodotus en Eudoxus en dit doet vermoeden dat zij vanuit het westen Armenië zijn binnengekomen. In de 9e eeuw v. Chr. ontwikkelde het rijk van Urartu zich en omvatte uiteindelijk een groot deel van Anatolië en het grootste deel van het huidige Armenië. De samenwerking onder centrale leiding was wellicht het gevolg van de toenemende Assyrische agressie. Tijdens de regering van de Urartische koning Sarduri I (regeringsperiode ca. 840-ca. 825 v. Chr.) was de hoofdstad Tushpa, het huidige Van in Turkije. Uitbreiding werd bereikt door een reeks militaire campagnes waarbij Argishti I (regeerperiode ca. 784-ca. 763 v. Chr.) het Urartische grondgebied uitbreidde tot het huidige Gyumri en zijn opvolgers het land ten westen en zuiden van het Sevanmeer innamen. De uitbreiding van Urartië wekte de bezorgdheid van de Assyriërs en in 735 v. Chr. viel de Assyrische koning Tiglath Pileser III binnen tot aan Van. Het duurde echter tot 715 v.C. voordat Urartu een reeks catastrofale nederlagen leed, niet alleen tegen de Assyriërs maar ook tegen andere buren, en in 714 v.C. pleegde koning Rusa I zelfmoord toen hij het nieuws vernam van de plundering van de tempel in Musasir.
De 7e eeuw v. Chr. zou een periode van onomkeerbaar verval worden, waarbij Urartu uiteindelijk rond 590 v. Chr. verdween; het overleefde echter Assyrië, dat in 612 v. Chr. ten prooi was gevallen aan Babylon, en zijn naam overleeft tot op de dag van vandaag in de vorm van de berg Ararat.
Als eerste staat op Armeens grondgebied evenaarde Urartu's regionale belang korte tijd dat van zijn machtige buren. Uit een inscriptie blijkt dat het 79 goden had, waaronder 16 vrouwelijke. De belangrijkste was duidelijk Tushpa, de gof van de oorlog: hij bracht driemaal zoveel offers als zijn naaste rivaal. Zeventien stieren en 34 schapen werden genoemd, vermoedelijk op regelmatige basis. De opeenhoping van dierlijke resten in tempels moet een probleem zijn geweest: een kamer op een bepaalde plaats leverde voor archeologen 4000 schapen en kalveren zonder kop op, die in een periode van 35 jaar met littekens waren bedekt. De metaalbewerking in Armenië was belangrijk voor het voortbestaan van Urartu en irrigatiewerken zorgden voor de watervoorziening van wijngaarden, boomgaarden en gewassen. Het rijk was min of meer zelfvoorzienend voor de meeste goederen, met uitzondering van tin (nodig om brons te maken) dat waarschijnlijk uit Afghanistan werd ingevoerd. Er zijn echter fragmenten van Chinese zijde gevonden, die bewijzen van buitenlandse handel. De steden van Urartu, verbonden door een netwerk van goede wegen, waren goed ontwikkeld met hoge muren, grachten en torens bij de toegangspoorten. Een Assyrische tegenstander beweerde dat de muren tot 240 cubits, ongeveer 120 meter, reikten, maar dit lijkt verdacht veel op overdrijving om zijn eigen dapperheid te bewijzen.
Van had waarschijnlijk een bevolking van ongeveer 50.000, terwijl Armavir ongeveer 30.000 inwoners had. In het hele land werden talrijke forten gebouwd ter verdediging en als uitvalsbases voor toekomstige aanvallen. Zij werden gebouwd op verdedigbare plaatsen en omgeven door muren tot 20 m hoog en 2-3 meter dik. Tot een hoogte van 2 meter werden ze opgetrokken uit massieve steenblokken; daarboven werd gebouwd in lemen baksteen.

De Meden brachten de genadeklap toe aan Urartu in 590 voor Christus. Wat er daarna met de Armeniërs gebeurde is niet duidelijk, maar in de 6e eeuw v. Chr. breidden de Perzische achaemeniden onder Darius hun rijk uit tot het land. De politieke autonomie verdween, een situatie die voortduurde tot de Perzen in 331 v. Chr. door Alexander de Grote werden verslagen. De Perzen probeerden echter niet hun cultuur of religie op te leggen aan hun onderdanen, hoewel er in de praktijk waarschijnlijk enige invloed was op de Armeense religie; men denkt dat de Perzen een vroege vorm van zoroastrisme volgden, waarbij zij geloofden in een opperste schepper God tegenover een ongeschapen boze geest. De Armeniërs volgden het zoroastrisme niet volledig: terwijl het zoroastrisme het offeren van dieren afkeurde, bleven de Armeniërs het praktiseren, met name door paarden te offeren aan de zonnegod. De nederlaag van de Perzen in 331 v. Chr. leidde niet tot een griekse heerschappij over Armenië, dat in feite een grotere mate van onafhankelijkheid verkreeg. Het beleid van Alexander in het veroverde Perzische rijk bestond erin het bestaande bestuurssysteem voort te zetten onder Iraanse satrapen. Voor Armenië benoemde hij Mithrenes, die waarschijnlijk de zoon was van de afgezette Perzische koning Orontes. Mithrenes nam de titel van koning van Armenië aan.
Het Griekse rijk overleefde de dood van Alexander in 323 v. Chr. niet lang, want er volgde een periode van rivaliteit en oorlog tussen zijn toenmalige opvolgers. In 301 v. Chr. was Seleucus satraap van Armenië geworden, maar zijn dynastie zou Armenië slechts nominaal en sporadisch controleren, terwijl de echte macht in handen lag van de Orontidische koningen, de opvolgers van Mithrenes. De invloed van de Griekse beschavingen werd echter steeds meer gevoeld en er was een gedeeltelijke opleving van het stadsleven dat onder de Perzen grotendeels verdwenen was. Rond 200 v. Chr. was de satraap Atiochus III waarschijnlijk betrokken bij de afzetting van de laatste Orontidische koning, Orontes IV, maar tien jaar later wekte hij de toorn van Rome op door zijn invasie in Griekenland. Zijn eigen generaals, die in de slag bij Magnesia werden verslagen, kozen de zijde van Rome en werden daarvoor in 189 v. Chr. door Rome beloond met de titel van koningen van onafhankelijk Armenië.

De regeling met Rome bracht de territoriale integriteit van Orontidisch Armenië in gevaar, maar markeerde ook het begin van een periode van territoriale expansie waarin voor het eerst sinds de nederlaag van de Meden in 590 v. Chr. een groot deel van het huidige Armenië werd heroverd. Met name het gebied ten zuiden van het Sevanmeer tot aan de huidige Iraanse grens werd op de Meden heroverd. De verovering van het rijk bereikte zijn hoogtepunt onder Tigranes de Grote die in 95 v. Chr. aan de macht kwam, maar Tigranes' succes vormde duidelijk een belemmering voor verdere Romeinse expansie in het oosten. Tigraneses schoonvader was Mithridates VI, koning van Pontus, en Tigranes werd ongewild meegesleurd in de (derde) oorlog tussen Rome en Pontus toen hij weigerde zijn schoonvader over te leveren aan de bruuske en offensieve Romeinse gezant. Tigranes' nieuwe hoofdstad Tigranocerta, die hij in alle bescheidenheid naar zichzelf had genoemd, werd in 69 v. Chr. belegerd door de Romeinen en hoewel Tigranes daarna een deel van de verliezen goedmaakte, liet zijn zoon hem in de steek en sloot een verbond met Pompy. Tigranes werd gedwongen vrede te sluiten en Pompeius herschikte de politieke geografie. Armenië leed aanzienlijke territoriale verliezen en Antiochus I, een verre afstammeling van Darius de Grote, werd koning. De volgende 80 jaar was Armenië onafhankelijk, maar had het koningen die door Rome waren aangesteld en het werd steeds afhankelijker van Rome om hen aan de macht te houden.

Na verloop van tijd verzwakte het Romeinse gezag en in de jaren 50 na Christus kon Rome niet voorkomen dat de Parthen de door hen gekozen koning, Trdat (Tiridates) I, aan Armenië oplegden. Na een periode van instabiliteit die tot verdere gevechten leidde, kwamen de Parthen en de Romeinen in 63 overeen dat Trdat koning van Armenië zou worden, maar gekroond door de Romeinse keizer Nero. Er brak toen een tamelijk stabiele periode aan voor het Armeense koninkrijk, waarin de koningen met Romeinse goedkeuring de troon zouden bestijgen. Deze periode werd onderbroken door de expansiepolitiek van de Romeinse keizer Trajanus, die Armenië in 114 veroverde, waarna de Romeinen na een opstand in 116 een nederlaag leden en zich terugtrokken. In 253 werd Armenië veroverd door de Perzische Sassaniden en het bleef onder Perzisch bestuur tot een Romeinse overwinning op Perzië in 298. Er waren Christenen in Armenië, zij het in kleine aantallen en weinig in de elite. Het Zoroastrisme bleef de voornaamste godsdienst en er werden dierenoffers gebracht.

Bekering tot het Christendom

De aanvaarding van het christendom als staatsgodsdienst van Armenië, het eerste land waar dit gebeurde, is misschien wel de belangrijkste gebeurtenis in de Armeense geschiedenis. Hoewel traditioneel wordt gezegd dat dit in 301 gebeurde, is er discussie over de precieze datum, maar het was zeker al in 314 gebeurd. Koning Trdat III behield de macht, net als zijn voorgangers, met de steun van Rome tegen de voortdurende dreiging van Perzië. De precieze datum van de bekering van Armenië is interessant, omdat de motieven van Trdat verschillend kunnen worden geïnterpreteerd, afhankelijk van wanneer het was 301 was vóór de vervolging van de christenen door de Romeinse keizer Diocletianus in 303 en is ook vóór het Romeinse edict van tolerantie van het christendom in 311 en de bekering van keizer Constantijn in 312. Een latere datum voor de bekering van Armenië suggereert een veel nauwere aansluiting bij het keizerlijke denken, aangezien de aanvaarding van het christendom in 314 waarschijnlijk meer in de smaak zou zijn gevallen bij een keizer die zelf net christen was geworden. Er bestaat een verslag over de bekering van Armenië dat beweert te zijn geschreven door een tijdgenoot, maar in werkelijkheid werd het geschreven in 460, anderhalve eeuw na de gebeurtenissen. In dit verslag, dat bekend is en veel geciteerd wordt in Armenië, Trdat liet de heilige Gregorius de Verlichter, die in zijn dienst was, martelen om hem over te halen het christendom op te geven. Gregorius weigerde en Trdat besefte bovendien dat Gregorius' vader zijn vader, Trdat, had vermoord. Als gevolg hiervan liet Trdat Gregorius 12 jaar lang opsluiten in een met slangen doorzeefde put op een plaats waar nu het klooster van Khor Virap staat, en hij vervolgde ook andere Christina's, waaronder de nonnen Hripsime (die Trdat probeerde te verkrachten) en Gayane, die op de vlucht waren voor Rome. Goddelijke straffen werden gezonden: Trdat zou als een wild zwijn hebben gebaard, terwijl kwellingen op zijn gezin vielen en demonen de mensen van de stad bezaten. Uiteindelijk kreeg de zuster van Trdat een visioen, waarna Gregorius werd vrijgelaten, de martelaren werden begraven en de bedroefden werden genezen. Trdat zelf riep het christendom uit tot staatsgodsdienst, en Gregorius werd bisschop van Cesarea. De bekering vereiste veel verandering in de sociale gewoonten en deze verandering voltrok zich niet snel. In het bijzonder stond het Zoroastrisme polygamie toe en bevorderde het consanguine huwelijken tussen de naaste verwanten als bijzonder deugdzaam. Een kerkelijk concilie in 444 moest de blijkbaar voortdurende praktijk van consanguine huwelijken veroordelen, terwijl pas in 768 een ander concilie moest benadrukken dat een derde huwelijk afschuwelijk overspel is en een onvergeeflijke zonde.

Armenië verdeeld

In 387 hadden Rome en Perzië besloten Armenië als onafhankelijke staat af te schaffen en het land onder hen te verdelen, een stap die uiteindelijk werd voltooid met de afzetting van de laatste Armeense koning in 428. De tussenliggende 40 jaar waren er een van zwakte, verval en buitenlandse overheersing, hoewel de christelijke aanwezigheid toenam. Het huidige Armenië ligt in het deel dat na 428 onder Perzische heerschappij kwam. Een belangrijke belemmering voor de acceptatie van het christendom werd weggenomen door de invoering van het Armeense alfabet in 405 door Mesrop Mashtots, waardoor de Heilige Schrift voor het eerst in het Armeens beschikbaar kwam en andere religieuze werken konden worden uitgegeven. Hoewel dit belangrijke onderwijsprogramma zich in het door Perzië gecontroleerde Armenië afspeelde, kreeg men van het Romeinse Rijk (waarvan de hoofdstad zich inmiddels naar Constantinopel had verplaatst) toestemming om ook daar scholen op te richten. De toenemende afhankelijkheid van de Perzische monarchie van het Zoroastrische religieuze establishment leidde echter tot de druk op Armeense christenen onder Perzische heerschappij om zich tot het Zoroastrisme te bekeren. De eerste crisis deed zich voor in 450, toen de kerk werd belast en de adel werd bevolen zich te bekeren. De Armeniërs, in een alliantie met sommigen, brachten zware verliezen toe aan een veel grotere Perzische troepenmacht bij de slag bij Avarayr in 45. Hoewel de Armeniërs uiteindelijk werden verslagen en hun leider Vardan Mamikoninan werd gedood, beschouwen de Armeniërs dit als een morele overwinning, omdat aanhoudend verzet er vervolgens toe leidde dat de belastingen werden opgeheven en vrijheid van godsdienst werd verleend, hoewel de patriarch en sommige geestelijken werden geëxecuteerd en veel edelen gevangen werden gezet. Perzië bleef discrimineren ten gunste van Zoroastriërs bij belangrijke benoemingen, een situatie die voortduurde tot de dood van de Perzische koning in 484.
In de 6e eeuw kwam de Romeinse expansie eindelijk weer op gang, maar ondanks verschillende campagnes tegen Perzië kwam er weinig schot in de zaak, tot 591, waarna de grens opnieuw werd getrokken om een deel van het westen van het huidige Armenië onder Romeins gezag te plaatsen: de nieuwe grens liep net ten westen van Garni. Noch Rome, noch Perzië was echter voorbereid op een nieuwe golf van indringers, rabs, die vanaf de jaren 630 binnenvielen, vechtend in naam van de islam. De Perzen werden snel verslagen en de Romeinen verloren belangrijke provincies. In 661 stond Armenië onder Arabische heerschappij, hoewel er beloften van godsdienstvrijheid waren. Armeense opstanden in het begin van de 8e eeuw gaven aanleiding tot tijdelijke Arabische onderdrukking, maar pas vanaf de heerschappij van Calipph Umar I (717-720) werd het Armeense christendom ernstig bedreigd. Er werden bevelen gegeven om christelijke beelden af te breken, financiële heffingen werden verhoogd en er werd druk uitgeoefend om zich tot de islam te bekeren. Hierdoor ontstond een cyclus van rebellie, hardere behandeling, nog een rebellie, nog hardere behandeling, totdat in 800 de jaarlijkse belasting op Atmenia 13 miljoen dirham bedroeg, 20.000 pond vis, 20 tapijten, 200 muildieren, 30 valken en 580 stukken stof. Onder deze omstandigheden verkozen vele Armeniërs het land te verlaten voor Romeinse gebieden.

Herstel van de monarchie

In de 9e eeuw versoepelden de omstandigheden zodanig dat de kalief in 884 instemde met het herstel van de Armeense monarchie voor het eerst in 456 jaar en Ashot I werd gekroond tot koning van Armenië, de eerste heerser van de Bagratidische dynastie. De volgende 40 jaar ging Armenië echter door een periode van voortdurende onrust omdat verschillende leiders met elkaar streden om de macht en het grondgebied. Bovendien leidde een langdurige opstand tegen de kalief onder leiding van zijn gouverneur in Azerbeidzjan, die verantwoordelijk was voor het innen van de Armeense belastingen, ertoe dat zowel de kalief als de gouverneur hun eigen afzonderlijke belastingaanslagen indienden. Armenië was geen verenigde natie, maar in deze tijd was er een grote bloei van de Armeense wetenschap, literatuur en kerkbouw. Dit was vooral het geval tijdens de regering van koning Abbas (928-952), die erin slaagde een zekere mate van veiligheid te creëren, maar in de jaren 960 en 970 na zijn dood leidde de hernieuwde strijd om de opvolging tot een toenemende versplintering van het land en tegen het einde van de 10e eeuw waren er vijf afzonderlijke Armeense koninkrijken, drie Bagratidische (gevestigd in Kars, Ani en Lori); een Artsruni gevestigd in Vaspurakan ten oosten van het Van-meer, en een Syunische in het zuiden van het huidige Armenië. De politieke versnippering van Armenië maakte het land echter onvermijdelijk niet opgewassen tegen de hernieuwde expansie door de opvolgers van het Romeinse Rijk in Byzantium in de 11e eeuw, hoewel de Byzantijnse heerschappij goedaardig was in vergelijking met de nieuwe invallers uit het zuiden, de Seljek-Turken, die na 1045 steden verwoestten en zelfs in de door Byzantium gecontroleerde gebieden politieke en economische ontwrichting veroorzaakten.

advertentie

Armenië in de Bagratidische periode, 9e - 11e eeuw
Photo: Nicolas Eynaud Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made

De overwinning van de Seltsjoeken op de Romeinen in 1071 leidde tot de ondergang van de Romeinen als belangrijke macht en tot de vestiging van de Seltsjoeken over Armenië. Het onmiddellijke gevolg van de Seltsjoekse verovering was een nieuwe periode van migratie: ditmaal naar gebieden als Georgië, Oekraïne en Syrië. In Cilicië (aan de Egeïsche kust van Turkije) ontstond een nieuw apart Armeens koninkrijk, dat zou blijven bestaan tot het in 1375 onder de voet werd gelopen door de Mamluken, de Turkse militaire dynastie die toen over Egypte heerste.
De macht van de Seltsjoeken nam af en in een reeks veldtochten, die in 1204 eindigden, versloeg een Georgisch leger, waarvan veel Armeniërs deel uitmaakten, de troepen van de sultan. De Georgische invloed nam toe, zoals blijkt uit de bouw van een aantal van de mooiste kerken van Armenië in de huidige provincie Lori, maar Armenië werd opnieuw veroverd, ditmaal door de Mongolen in een reeks veldtochten die in 1244 hun hoogtepunt bereikten. Hoge belastingen leidden tot de gebruikelijke wrok en opstand. In 1304 verslechterde de situatie voor de Armeniërs toen de islam de officiële godsdienst van het Mongoolse Rijk werd en religieuze vervolging een beleidsdoelstelling werd. De macht van de Mongolen nam af en tussen 1357 en 1403, na een reeks invallen van de Mamluken, werden tienduizenden Armeniërs als slaven afgevoerd. In 1400 was het grootste deel van Armenië in handen van een Turkmeense dynastie, het Zwarte Schaap, die ongeveer 50 jaar regeerde voordat een tweede Turkmeense dynastie, het Witte Schaap, de overhand kreeg.

Rusland versus Turkije

Het einde van het Byzantijnse rijk kwam in 1453 toen de Ottomanen Constantinopel, het huidige Istanbul, innamen. Door verdere Ottomaanse agressie werd Armenië zelf veroverd en afgenomen van de Witte Schapen, die er nu heersten, in de jaren 1530. Opnieuw werd Armenië een strijdtoneel naarmate de vijandigheid tussen de Ottomanen en Perzië toenam, totdat de twee machten in 1639 overeenkwamen dat West-Armenië door Turkije en Oost-Armenië door Perzië zou worden bestuurd. Rond 1700 begon een nieuwe emigratiegolf uit de Perzische gebieden vanwege belastingheffing en vervolging; deze keer gingen velen naar India. Een lokale opstand in Zuid-Armenië onder leiding van Davit Bek (?? - 1728), samen met een invasie in 1722 door Russische troepen onder Peter de Grote, maakte grotendeels een einde aan de Perzische heerschappij en in 1724 werd het grootste deel van het Perzische grondgebied verdeeld tussen de Ottomanen en Rusland, hoewel Perzië Nagorno-Karabagh behield.

advertentie

Davit Bek, Armeense rebel
Photo: harutune Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made

Davit Bek stierf in 1728 en in 1730 werd zijn opvolger Mkhitar Sparapet verraden door Armeense dorpelingen als gevolg van Turkse bedreigingen. Datzelfde jaar viel het grondgebied van Davit Bek, met als centrum Tatev, in handen van Turkije. Onder Catharina de Grote werd de Russische expansie in het gebied hervat. In de veroverde gebieden, die grotendeels islamitisch waren, was het Russische beleid erop gericht de christenen aan te moedigen zich te vestigen en de moslims te vertrekken. Vanaf 1796 begonnen de Russen aan een nieuwe reeks veldtochten om de West-Kaukasische khanaten te veroveren. Deze kanaten waren in feite autonome Turkse provincies (hoewel nominaal vazallen van de Perzen krachtens het verdrag van 1724) en zij besloegen een gebied dat ongeveer overeenkwam met het huidige Armenië en Azerbeidzjan. In die tijd waren de Armeniërs, na zo lang onderworpen te zijn geweest aan vele soorten buitenlandse overheersing en vaak vervolging, eerder verspreid over de Kaukasus en Oost-Anatolië dan geconcentreerd in het Armeense hart. In 1826 begon Rusland echter met een gedwongen volksverhuizing die uiteindelijk resulteerde in het ontstaan van een door Armeniërs gedomineerde staat in het kanaat Jerevan. Rusland kreeg de overhand in de zuidelijke Kaukasus door Perzië te verslaan in de oorlog van 1826-1828 en de Ottomanen in de oorlog van 1828-1829, en deze overwinningen moedigden Armeniërs verder aan om te migreren naar de door Rusland gecontroleerde gebieden in Armenië, terwijl ze tegelijkertijd de Turken bleven aanmoedigen om te vertrekken. De omstandigheden in de door de Ottomanen gecontroleerde gebieden waren zeker moeilijk voor de Christenen. Moslimrechtbanken stonden tot 1854 niet eens getuigenissen van hen toe, en zelfs daarna werden deze meestal genegeerd. Christenen betaalden hogere belastingen dan moslims en mochten geen wapens dragen om zich te verdedigen, terwijl moslims dat wel mochten. De omstandigheden in het door de Ottomanen gecontroleerde Armenië werden in het Westen bekend via ballingen, reisverslagen en officiële rapporten, en begonnen brede bezorgdheid te wekken.

Armenië en Groot-Brittannië

Engeland en Turkije stonden in de Krimoorlog tegenover Rusland. Het verdrag dat de oorlog in 1856 beëindigde, verplichtte Rusland enkele Armeense gebieden die het tijdens de oorlog had bezet, te evacueren. Hoewel dit werd uitgevoerd, benadrukten Britse officieren ter plaatse, vooral in de jaren 1870, nog steeds het risico voor de handelsroutes door het Ottomaanse Rijk, die volgens hen werden bedreigd door de hernieuwde belangstelling van Rusland voor zuidelijke expansie. In 1877 schreef de Britse ambassadeur in Constantinopel zelfs (sterk overdreven) dat in geval van een Russische verovering van Armenië: "Het gevolg zou de grootste klap zijn die het Britse Rijk ooit heeft gekregen". Groot-Brittannië steunde daarom Turkije tegen Rusland, hoewel de Britten tegelijkertijd beseften dat Turkije meer kans had om Armenië te behouden als het de Armeense bevolking beter behandelde. Het ging de Britse regering er echter om wie Armenië en dus de handelsroutes controleerde, en niet om het Armeense volk, behalve als hun steun aan Rusland de greep van Turkije op de regio zou verzwakken.
Rusland versloeg de Ottomanen opnieuw in 1877-1878 en kreeg zo de controle over Oost-Anatolië. De drie verdragen van 1878 zijn cruciaal om de latere Britse bezorgdheid over Armenië te begrijpen. Het eerste werd in maart ondertekend tussen Rusland en Turkije. Daarin stond Turkije grote gebieden af aan Rusland, waardoor de Britse bezorgdheid over de bedreiging van de handelsroutes natuurlijk toenam. In het tweede, dat in juni werd ondertekend, beloofde Groot-Brittannië Turkije te verdedigen tegen verdere Russische agressie in ruil voor twee toezeggingen van Turkije: de ene betrof de overdracht van Cyprus aan Groot-Brittannië; de andere betrof de instemming met Britse hervormingen ter verbetering van het lot van de christenen in de Ottomaanse gebieden, voornamelijk Armenië. Het derde verdrag, dat in juli werd ondertekend, gaf Turkije grote gebieden terug die in maart waren afgestaan. Daarin beloofde Turkije ook hervormingen door te voeren om het lot van de Armeniërs te verbeteren. Cruciaal was dat die hervormingen niet langer met Groot-Brittannië hoefden te worden overeengekomen, en dat Rusland de genoemde gebieden zou ontruimen nog voordat de hervormingen waren ingevoerd. Wat in juni 1878 de Britse verantwoordelijkheid was om af te dwingen, werd in juli niemands verantwoordelijkheid.
Bovendien verloor de sultan in juli elke reële dreiging om actie te ondernemen als hij niet voldeed, aangezien de macht die hem het best kon dwingen, Rusland, de laatste was die Groot-Brittannië erbij betrokken wilde zien. Het was dit cruciale opgeven van de Britse invloed op de benarde situatie van de Armeniërs, samen met de steeds hardere en wredere behandeling van de christelijke Armeniërs door de moslim-Turken en Koerden, die de vroom christelijke en humane Gladstone ertoe bracht de benarde situatie van de Armeniërs tot onderwerp te maken van de laatste grote toespraak van zijn carrière in 1896. Zijn toespraak voor een publiek van 6000 mensen in zijn woonplaats Liverpool leidde twee weken later tot het aftreden van de leider van zijn partij, Lord Roseberry. Het lijdt geen twijfel dat het wegnemen van de druk op de sultan door Groot-Brittannië tussen juni en juli 1878 heeft geleid tot de rampzalige gevolgen die culmineerden in de genocide van 1915.

De islamitische Ottomaanse regering zag de christelijke Armeniërs als waarschijnlijke aanhangers van de christelijke Russische veroveraars: andere christelijke delen van het Ottomaanse Rijk, zoals Griekenland en Bulgarije, hadden al een revolutie met buitenlandse sport meegemaakt. De Armeniërs zagen de Ottomanen ondertussen als onderdrukkers van hun steeds nationalistischer wordende gevoelens, net zoals de Grieken en Bulgaren dat al hadden gedaan. Bijgevolg nam de migratie van zowel christelijke Armeniërs als moslim-Turken toe na de Russische overwinning in 1878. Demonstraties van Armeniërs voor meer autonomie en tegen de door de plaatselijke Koerden geëiste schatting werden met geweld neergeslagen (bij één gelegenheid werden meer dan duizend demonstranten afgeslacht) en de weigering om de door de Koerden geëiste schatting naast de overheidsbelastingen te betalen leidde tot wekenlange slachtpartijen. Westerse ambassadeurs protesteerden tegen het buitensporige geweld tegen de demonstranten, maar ondernamen geen actie, zelfs niet toen 300.000 Armeniërs stierven in de progroms van 1894-1896. De omstandigheden werden nog slechter toen de Jong-Turkse beweging, die eerder een hervormingsprogramma had afgekondigd en de Armeense bevolking het hof had gemaakt, het roer omgooide en in 1909 een beleid van "Turkificatie" van alle Osmaanse onderdanen aannam. Dit werd versterkt door een groeiende pro-islam beweging. Onder de Armeense gemeenschap in Cilicië werden dat jaar twintigduizend mensen afgeslacht, ogenschijnlijk om een Armeense opstand te voorkomen. Ondertussen was in de door Rusland gecontroleerde gebieden het klimaat van liberalisme in recessie. De Russische regering was niet enthousiaster over Armeens nationalisme dan de Ottomaanse, en er ontstond een politiek van 'russificatie', vergelijkbaar met die in andere delen van het Russische Rijk zoals Finland. Armeense scholen, verenigingen en bibliotheken werden gesloten. Verwijzingen naar de Armeense natie of het Armeense volk werden verboden en eigendommen van de Armeense kerk werden door de tsaar overgenomen. Het is niet verrassend dat veel Armeniërs emigreren, voornamelijk naar de VS.

Eerste Wereldoorlog en genocide

Het Ottomaanse Rijk kwam de Eerste Wereldoorlog binnen aan de Duitse kant, maar het ging al snel achteruit: tussen 1908 en 1912 had het 33% van zijn grondgebied verloren en de Armeniërs waren het enige belangrijke christelijke volk dat onder Ottomaanse heerschappij bleef. In 1915 bracht Rusland, dat zich aan de zijde van de geallieerden had geschaard, de Ottomanen een rampzalige nederlaag toe. De Osmanen zagen de Russen en de Armeniërs in de diaspora tegen hen vechten en dit voedde hun bestaande wantrouwen ten aanzien van de loyaliteit van hun Armeense onderdanen: de kennis van de manier waarop zij de Armeniërs hadden behandeld zou hen in ieder geval nauwelijks hebben gerustgesteld ten aanzien van hun vermoedelijke loyaliteit. De 60.000 Armeniërs die in het Ottomaanse leger dienden, werden in februari 1915 snel gedemobiliseerd en georganiseerd in werkgroepen, om vervolgens in april te worden afgeslacht. Er werd ook bevolen dat Armeniërs die in gebieden dicht bij het oorlogsfront woonden, naar de Syrische woestijn en de Mesopotamische vallei moesten worden overgebracht, met de duidelijke verwachting dat, zelfs als ze het onherbergzame terrein en de vijandige stammen van deze gebieden lang zouden overleven. In werkelijkheid werden niet alleen de Armeniërs in de grensgebieden, maar ook degenen die nergens in de buurt van de grensgebieden woonden, gedeporteerd en vervolgens ofwel afgeslacht ofwel in de woestijn achtergelaten om te verhongeren. Er ontstonden grootschalige massamoorden op Armeniërs, waaronder de Armeense intelligentsia in Constantinopel en andere steden die werden gearresteerd en vervolgens vermoord op 24 april (een datum die nu door Armeense gemeenschappen wereldwijd wordt herdacht als de Armeense Herdenkingsdag van de Genocide). Er bestaat onenigheid over de juistheid van het bewijs dat het de centrale Ottomaanse regering was die opdracht gaf tot de massamoorden, hoewel deze duidelijk zorgvuldig gepland waren, aangezien zij gelijktijdig in alle regio's van het Ottomaanse Rijk werden uitgevoerd, maar er bestaat geen enkele twijfel over dat ongeveer 1,5 miljoen Armeniërs zijn omgekomen bij de eerste genocide van de 20e eeuw. Het Europees Parlement heeft deze in 1987 als zodanig erkend. Zij wordt erkend door 29 landen, waaronder Duitsland, Zwitserland, Italië, Frankrijk, het Vaticaan, Zweden, België, Argentinië, Chili e Canada (maar niet het Verenigd Koninkrijk, hoewel Schotland, Wales en Noord-Ierland dat wel doen) en door 48 staten van de Verenigde Staten. Geen enkele Turkse regering heeft echter ooit aanvaard dat deze zeer duidelijk aangetoonde gebeurtenissen een genocide vormden; het punt waar de zeer gespannen Armeens-Turkse betrekkingen tot op heden om draaien. De boodschap van de genocide ging niet verloren aan Adolf Hitler, een fervent student van de geschiedenis, die aan de vooravond van zijn invasie van Polen in 1939 zijn generaals opriep met de vaak geciteerde woorden: "Wie heeft het tegenwoordig nog over de uitroeiing van de Armeniërs".

Na de Russische Revolutie in november 1917 begonnen de Russische troepen zich terug te trekken uit de door hen bezette gebieden van Ottomaans Armenië: Lenin wist heel goed dat de desillusie over de oorlog welig tierde in het Russische leger en dat terugtrekking noodzakelijk was om de loyaliteit van de soldaten te verzekeren. Bijgevolg vochten de Armeniërs in Anatoilia vrijwel alleen tegen de Ottomanen. Na de oprichting in Moskou van de Transkaukasische Federatie op 24 april 1918, waarin Armenië, Georgië en Azerbeidzjan werden verenigd, werd de strijd even gestaakt, maar etnische en religieuze verschillen leidden al na amper een maand tot de ondergang. Turkije begon toen een nieuw offensief om Armenië vanuit het westen aan te vallen, terwijl Russische Mensjewieken en Turkse troepen in Azerbeidzjan vanuit het noorden en oosten aanvielen.

De Turken die vanuit het westen oprukten waren aanvankelijk succesvol en heroverden het gebied ten westen van de rivier de Arax en namen op 15 mei Alexandropol (Gyumri) in. Ze vielen de Arax-vallei binnen en bezetten het dorp en het station van Sardarapat op 21 mei, van waaruit ze de volgende dag een offensief naar Jerevan lanceerden. Het werd een beslissende nederlaag voor Turkije. Drie dagen lang vielen de Turken de Armeense troepen onder Daniek Bek-Pirumian aan, maar ze werden afgeslagen en op 24 mei gingen de Armeniërs in de aanval en verpletterden de Turken. De overwinning bij Sardarapat, gevolgd door andere bij Bash-Aparan en Karakilisa (Vanazdor) tussen 24 en 28 mei, leidde tot de onafhankelijkheidsverklaring op 28 mei 1918, toen de eerste Republiek Armenië onder de Dashnak-partij werd opgericht. De gebieden Nachitsjevan en Nagorno-Karabagh werden opgenomen in de Armeense Republiek, maar werden pas een week later van Armenië uitgesloten toen Armenië en Turkije op 4 juni in Batum een vredesverdrag ondertekenden. De betrokkenheid van Turkije bij de Eerste Wereldoorlog eindigde echter met de capitulatie op 30 oktober en de kwestie van Nachitsjevan en Nagorno-Karabagh werd automatisch heropend. De Armeniërs hoopten dat de zegevierende geallieerden zich aan hun beloften zouden houden en de grenzen van de nieuwe Armeense staat zouden uitbreiden na de wapenstilstand in november. Het verdrag van Sèvres in augustus 1920 verleende Armenië uiteindelijk grenzen die in november van dat jaar door president Woodrow Wilson van de VS werden vastgesteld. Ondertussen was Turkije in september Armenië binnengevallen en nam een deel van het land in beslag. Parallel met deze gebeurtenissen waren de bolsjewieken in april 1920 Armenië binnengevallen, en de gecombineerde druk van de Turken en de bolsjewieken leidde tot de val van de Armeense regering, ondanks het overleg over de grenzen dat ver weg in Frankrijk plaatsvond.

In werkelijkheid was aanvaarding van het Bolshvik-regime voor de Armeniërs de enige echte verdediging tegen de Turken. Armenië werd op 29 november 1920 formeel opgenomen in de Transkaukasische Socialistische Sovjetrepubliek. De bolsjewieken deden grote territoriale concessies aan Turkije, met name door gebieden over te nemen die al vóór 1914 onder Russisch bestuur stonden, waaronder de historische Bagratidische hoofdstad Ani en de stad Kars. Sovjethistorici hebben beweerd dat de Bosjewieken een snelle overeenkomst met Turkije wilden omdat zij meenden dat een Turkse delegatie in Londen was, waar David Lloyd George, die veel meer voorstander was van het pas geseculariseerde Turkije onder Atatürk dan van het bolsjewistische Rusland onder Lenin, Turkije de heerschappij over de Kaukasus aanbood als protectoraat. De bolsjewieken meenden dat dit protectoraat Armenië zou omvatten, maar, veel belangrijker vanuit zowel Russisch als westers oogpunt, de olievelden van Bakoe in Azerbeidzjan. Het is echter waarschijnlijker dat Lenins echte motief was om Atatürk aan te moedigen, van wie hij (ten onrechte) dacht dat hij een fervent aanhanger van de communistische zaak zou zijn. Hij geloofde waarschijnlijk ook dat Turkije militair te sterk was voor Rusland om een campagne in Armenië te kunnen winnen, en deze twee factoren leidden ertoe dat Rusland instemde met de Turkse voorstellen voor de grens. Als er Armeniërs betrokken waren geweest bij de besprekingen tussen Rusland en Turkije in Moskou is het ondenkbaar dat Ani zou zijn opgegeven. Het Verdrag van Sèvres werd in 1923 formeel vervangen door het Verdrag van Lausanne, waarmee elke schijn van westerse steun voor een onafhankelijk Armenië werd opgegeven en de boodschap van 1878 werd herbevestigd dat de westerse mogendheden, ongeacht hun gevoelens voor het lijden van het Armeense volk, maatregelen naar de "te moeilijke" stapel zouden verwijzen.

Vanaf 1921 maakte Lenin toenadering tot de nieuwe Turkse regering onder leiding van Atatürk, die werd aangevallen door Griekse troepen, omdat Turkije zijn belofte om historische Griekse gebieden in Klein-Azië terug te geven in ruil voor Griekse steun tijdens de oorlog, niet was nagekomen. In 1921 naderden de Griekse troepen Ankara. Sovjet-Rusland hielp Turkije aanvankelijk, omdat Lenin nog steeds geloofde dat Atatürk een socialistische staat naar Sovjetmodel wilde opbouwen. Lenin kwam ook met Turkije overeen dat Nagorno-Karabagh, Nachitsjevan en Zangezur bij Azerbeidzjan zouden worden gevoegd. Lenin zag echter uiteindelijk in dat Atatürk niet van plan was een socialistische staat op te bouwen en trok zijn steun in. Intussen werd de beweging geleid door Garegin Nzhdeh, een Armeniër die tijdens de Bulgaarse onafhankelijkheidsstrijd met succes guerrillacampagnes tegen de Turken had gevoerd. Armeense troepen vochten een succesvolle campagne in Zanzegur (nu Syunik in het zuiden van Armenië) tegen het Rode Leger en de Turken tegelijkertijd. Er ontstond een patstelling en Nzhdeh dwong Lenin tot een compromis en aanvaarding van zijn voorwaarden dat Zanzegur zou worden opgenomen in de Republiek Armenië in plaats van in Azerbeidzjan. Hij kan dus worden beschouwd als de persoon die het zuiden van Armenië voor het land heeft gered. Vervolgens ging hij in ballingschap en na het aan de macht komen van Hitler voerde hij vruchteloze onderhandelingen met nazi-Duitsland in een poging de door Turkije bezette gebieden voor Armenië terug te winnen. Hij stierf in 1955 in een Sovjet-gevangenis, maar zijn stoffelijk overschot werd in 1983 in het geheim teruggegeven aan Armenië. In 1987 werd hij begraven in het prachtige (maar weinig bezochte) Spitakavor-klooster in de provincie Vayots Dzor. In 2005 werd hij voor een derde maal begraven op de hellingen van de berg Khustup in de provincie Syunik.

Tussen 1921 en 1924 was Armenië getuige van een heropleving van het intellectuele en culturele leven en Armeense intellectuelen, die geloofden dat zij eindelijk een vaderland hadden, kwamen uit het buitenland, met name de architect Alexander Tamanyan, die ambitieuze plannen had gemaakt voor een mooie hoofdstad voor de Eerste Republiek en die terugkeerde om zijn plannen te voltooien. Dit resulteerde in de oprichting van de gebouwen rond het Republieksplein van Jerevan, een van de mooiste van alle Sovjet-archeologische ensembles. Hij plande ook groene gordels, tuinen en woonwijken voor een stad die een toen onvoorstelbare bevolking van 150.000 mensen kon huisvesten. De Staatsuniversiteit van Jerevan werd ook gebouwd en er werden professoren uit het Westen aangetrokken. Dit was ook het tijdperk van Lenins Nieuwe Economische Politiek, die hem werd opgedrongen omdat de communistische orthodoxie geen materieel voordeel opleverde, en bijgevolg werd beperkt particulier ondernemerschap getolereerd.
In 1923 nam Stalin, die toen commissaris voor nationalisten was, een verdeel-en-heersbeleid aan dat ertoe leidde dat Nagorno-Karabagh (waarvan de bevolking volgens de meeste bronnen grotendeels Armeens was, hoewel dit door Azerbeidzjan wordt betwist) en Nachitsjevan (dat een aanzienlijke Armeense minderheid had) bij Azerbeidzjan werden ingedeeld. Bovendien werden de nieuwe Sovjet-republieken zodanig gecreëerd dat zij geen ononderbroken grenzen hadden: zo werden bijvoorbeeld geïsoleerde dorpen diep in Armenië tot Azerbeidzjan gerekend. Dit was een bewuste aanval van Stalin om etnische spanningen tussen Armeniërs en Azeri's aan te wakkeren en hen ervan te weerhouden zich te verenigen tegen de Sovjetoverheersing. Een tweede (Sovjet) Transkaukasische Federatie werd in 1936 afgeschaft en Armenië werd een volwaardige Sovjetrepubliek, zij het met de kunstmatige grenzen van 1923.
De economische groei was indrukwekkend, maar de afschaffing van de Nieuwe Economische Politiek wekte veel wrevel, vooral bij de boeren. Hoewel Armenië tijdens de gedwongen collectivisering van de landbouw niet op dezelfde manier als Oekraïne in 1932-1933 onder een massale hongersnood leed, had het net als andere delen van de Sovjet-Unie te lijden onder Stalins zuiveringen tussen 1934 en 1939. Minstens 100.000 Armeniërs waren het slachtoffer. De vervolging van christenen bereikte eveneens een hoogtepunt in het midden tot eind van de jaren dertig en alle kerken, behalve die van Etchmiadzin, werden in 1935 gesloten. Het hoofd van de kerk werd in 1938 vermoord en de hele Armeense politieke leiding en de meeste intellectuelen werden ter dood veroordeeld wegens burgerlijk nationalisme.
Stalins pact met Hitler in augustus 1939 kon de Sovjet-Unie niet lang behoeden voor een aanval en Duitsland viel op 22 juni 1941 binnen. De Duitse troepen bereikten Armenië nooit: ze kwamen niet verder dan de noordelijke Kaukasus, waar de olievelden rond Grozny een hoofddoel waren, omdat Hitler tegelijkertijd de productie daarvan voor Duitsland veilig wilde stellen en de Sovjet-Unie wilde beroven. Ongeveer 630.000 Armeniërs op een toenmalige bevolking van twee miljoen vochten tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarvan ongeveer de helft stierf.
Armenië kende na 1945 een snelle groei: de bevolking van Jerevan steeg van 50.000 naar 1,3 miljoen. In Yerevan werden enorme chemische bedrijven gevestigd. Leninakan (nu Gyumri) en Kirovakan (nu Vanadzor) en Armenië werd een van de hoogst opgeleide en meest geïndustrialiseerde van de Sovjetrepublieken. Daarentegen begon in 1947 een nieuwe repressiegolf, waarbij de gedeporteerden werden verbannen naar de beruchte goelagkampen in Siberië. Na de dood van Stalin, waarschijnlijk door vergiftiging op instigatie van de geheime politie Lavrentiy Beria, versoepelden de omstandigheden en tijdens het Brezjnev-tijdperk (1964-1982) werden andersdenkenden slechts krankzinnig verklaard en onder de echt geesteszieken in psychiatrische ziekenhuizen gehouden.
Met het aan de macht komen van Gorbatsjov in 1985 nam het Armeense nationalisme toe, vooral over de kwestie van de enclave Nagorn Karabagh. Gorbatsjov weigerde de overdracht van Azerbajdzjan aan Armenië toe te staan. Er waren demonstraties in beide republieken en, vooral na de passiviteit van de Sovjetregering na de moord in februari 1988 op 30 (volgens sommige schattingen wel 120) Armeniërs door hun Azerische buren in Sumgait, een industriestad ten noorden van Bakoe, vluchtten veel Armeniërs van Azerbeidzjan naar Armenië, terwijl tegelijkertijd veel Azeri's de andere kant op vluchtten. Deze ongekende moordpartij schokte de Sovjet-Unie; de daders werden in Moskou berecht en veroordeeld. Daarna bleven de etnische spanningen toenemen en tijdens de gevechten om Nagorno-Karabagh vielen aan beide zijden burgerdoden. Het incident dat wellicht de meeste internationale aandacht en veroordeling kreeg, was de dood van 161-613 (de aantallen worden betwist) Azerische burgers die in februari 1992 door Armeense troepen werden beschoten toen zij Khojaly, nabij Aghdam, wilden verlaten omdat het op het punt stond door Armeense troepen te worden bezet. (Khojaly werd door de Azeri's gebruikt als militaire basis om Stepanakert te beschieten).
In juli 1988 verklaarde Nagorno Karabagh zich af te scheiden van Azerbeidzjan en in december werd de intellectuele pressiegroep die bekend staat als het Karabagh Comité, dat zijn doelstellingen inmiddels had verruimd tot democratische veranderingen binnen Armenië zelf, gearresteerd en zes maanden zonder proces in Moskou vastgehouden. Begin 1989 legde Moskou direct bestuur over Nagorno-Karabagh op en brak er een opstand uit. In november van dat jaar verklaarde Armenië dat Nagorno-Karabangh een deel van Armenië was (een claim die het niet langer maakt), als gevolg waarvan Azerbeidzjan zijn grenzen met Armenië sloot en een economische blokkade oplegde. De problemen die dit veroorzaakte werden nog verergerd door de sluiting, uit voorzorg, van de kerncentrale van Metsamor na de aardbeving van Spitak in december 1988.

De Derde Republiek

In juli 1990 werden de verkiezingen gewonnen door de Armeense Nationale Beweging die was voortgekomen uit het Karabagh Comité. Haar leider, Levon Ter-Petrosyan, werd voorzitter van de Armeense Opperste Sovjet die zich in augustus onafhankelijk verklaarde van de Sovjet-Unie. De nieuwe regering stelde zich gematigd op in het geschil over Nagorno-Karabach en probeerde zich van de gevechten te distantiëren. De ineenstorting van de Sovjet-Unie in augustus 1991, na de mislukte staatsgreep tegen Gorbatsjov, werd gevolgd door een referendum op 21 september waarin de Armeense bevolking massaal voor onafhankelijkheid stemde. Ondertussen verklaarde ook Azerbeidzjan zich onafhankelijk. Nadat Armenië echter in mei 1992 een verdrag inzake wederzijdse bijstand met Rusland en bepaalde andere leden van de Confederatie van Onafhankelijke Staten had ondertekend, begon Rusland wapens te leveren aan Armenië, dat Azerbeidzjan kon verdrijven uit het grootste deel van Nagorno-Karabagh, het gebied tussen Armenië en Nagorno-Karabagh, alsmede uit grensgebieden met Iran. Na de dood van ongeveer 25.000 strijders werd in 1994 een staakt-het-vuren afgekondigd. De sluiting van de Azerbeidzjaanse grens in 1989, gevolgd door de Turkse grens in 1993 na de inname van Shusha, samen met frequente sabotage van de gaspijpleidingen in Zuid-Georgië, had tot gevolg dat Armenië voor zijn bevoorrading sterk afhankelijk werd van Iran.

advertentie

Levon Ter-Petrosjan was president van Armenië van 1991 tot zijn aftreden op 3 februari 1998.
Photo: Bekaisa Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made

Een mogelijke politieke oplossing voor het geschil draaide om het idee dat Armenië het zuidelijkste deel van zijn grondgebied dat grenst aan Iran, voorheen een opmerkelijke regio met een gemengde etniciteit in Armenië, zou opgeven in ruil voor Nagorno-Karabagh. De begrijpelijke wens van de Armeense regering om een rechtstreekse band met Iran te behouden, en de felle weerstand van Armeense nationalistische groeperingen tegen elk idee van territoriale concessies, maakten een regeling van het geschil op korte termijn echter onwaarschijnlijk. Ondertussen bleef Azerbeidzjan zijn militaire spierballen laten zien, terwijl het kennelijk hoopte dat Rusland zijn belangstelling voor het gebied zou verliezen en Armenië niet langer zou steunen, en internationale commentatoren bleven wijzen op de mogelijkheid van escalaties die zouden kunnen leiden tot een proxy-oorlog tussen het door Rusland gesteunde Armenië en Turkije, en dus het door de NAVO gesteunde Azerbeidzjan.

Armenië nam in 1995 een nieuwe presidentiële grondwet aan en in september 1996 werd Levon Ter-Petrosyan herkozen als president. Ter-Petrosyan benoemde Robert Kocharyan, een voormalige leider van Nagorno-Karabagh, tot premier en hij werd op zijn beurt verkozen tot president toen Ter-Petrosyan in 1998 aftrad. Parlementsverkiezingen in mei 1999 brachten de oppositionele Eenheidsalliantie aan de macht met Vazgen Sargsyan van de nationalistische Republikeinse Partij (HHK) als premier en Karen Demirchyan (verliezer van de presidentsverkiezingen) als voorzitter, maar op 27 oktober 1999 werden beiden, samen met zes anderen, vermoord toen schutters het parlement bestormden. Het proces tegen de moordenaars eind 2001 bracht geen duidelijkheid over de motieven voor de aanslag. Op 22 maart 2000 ontsnapte Arkady Gukasyan, de president van de zelfverklaarde Republiek Nagorno-Karabagh, ternauwernood aan een moordaanslag, waarvoor de voormalige minister van Defensie Samvel Babayan 14 jaar gevangenisstraf kreeg. Hij werd na vier jaar vrijgelaten wegens slechte gezondheid, maar werd in 2017 veroordeeld tot nog eens zes jaar op beschuldiging van illegaal wapenbezit en het witwassen van geld.

Een bittere strijd om de macht binnen de Armeense regering leidde tot het afzetten van enkele hoge ministers en medio 2001 werd de Volkspartij van Armenië (HZhK, geleid door Stepan Demirchyan, zoon van de vermoorde spreker) ongelukkig met haar rol als junior partner in de regeringscoalitie. Sommige van haar leden sloten zich aan bij de communisten en de Hanrapetutyan (Republikeinse) partij van ex-premier Aram Sargsyan (de broer van de vermoorde premier) om een belangrijk wetsontwerp over de hervorming van het ambtenarenapparaat te blokkeren. In augustus 2001 stelde Kocharyan controversiële wijzigingen van de grondwet voor, terwijl de oppositie hem voorspelbaar opriep af te treden. In september 2001 verliet HZhK de coalitie en sloot zich aan bij de oppositie door op te roepen tot het afzetten van Kocharyan op beschuldiging van het schenden van de grondwet, het vergoelijken van terrorisme en het veroorzaken van een politieke en economische crisis. Een ander schandaal kwam die maand aan het licht toen een in Georgië woonachtige Armeniër, een lid van de pro-Kocharyan Dashnak-partij, in het herentoilet van de jazzclub Poplavok in Jerevan werd doodgeslagen door leden van Kocharyans lijfwacht. De president had net de club verlaten en de lijfwacht maakte blijkbaar bezwaar tegen een opmerking die zij de man hadden horen maken. De daaropvolgende maand namen ongeveer 25.000 mensen deel aan anti-Kocharyan demonstraties en 400.000 ondertekenden een petitie waarin zijn ontslag werd geëist. Een opvallend kenmerk van het daaropvolgende proces tegen een van de bodygurads op grond van de vrij lichte aanklacht van onvrijwillige doodslag was de onwil van een van de tientallen mensen die getuige waren geweest van de gebeurtenissen om naar voren te komen en te getuigen, kennelijk uit angst voor wat er met hen zou kunnen gebeuren door toedoen van de politie.
In de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op 19 februari 2002 waren er negen kandidaten, allemaal mannen, waaronder de zittende Robert Kocharyan. De officiële uitslag was dat Kocharyan 49,48% had behaald, maar omdat een kandidaat 51 van de stemmen moet halen voor een volledige overwinning was een tweede stemronde nodig.De hele campagne was gevoerd met veel moddergooien, weinig discussie over belangrijke onderwerpen als onderwijs, belasting en verandering. De verslagen van de internationale waarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) wijken sterk af van die van de GOS-waarnemers. Onder de tekortkomingen merkten de OVSE-waarnemers op dat er sprake was van intimidatie vóór de verkiezingen, van manipulaties, waaronder regelingen om zich voor te doen als kiezers, en van een intensief gebruik van overheidsmiddelen ter ondersteuning van de zittende macht. De internationale waarnemers merkten op de verkiezingsdag op dat er in 23% van de stembureaus onbevoegden waren, die vaak op intimiderende wijze optraden, alsmede gevallen van het vullen van stembussen en personen die meer dan eens stemden, naast andere onregelmatigheden, terwijl de telling zelf een opvallend verschil liet zien, zowel wat betreft de opkomst als de uitslag, met het overigens consistente patroon van de resultaten.
De tweede ronde met twee kandidaten werd gehouden op 5 maart en resulteerde in een overwinning voor Kocharyan met 67,4%. De OVSE-waarnemers veroordeelden het proces nog meer. Deze keer werden in sommige stembureaus meer stemmen geregistreerd dan er geregistreerde kiezers waren. De door de overheid gefinancierde televisie en radio deden geen poging om te voldoen aan hun wettelijke verplichting om onpartijdig te rapporteren en ook de door de staat gefinancierde krant Hayatani Hanrapetutyan gaf overweldigende steun aan de zittende president. De omvang van al deze verkiezingsfraude bracht de waarnemers tot de conclusie dat de verkiezingen "niet voldeden aan de internationale normen voor democratische verkiezingen". Dit alles stond in schril contrast met de GOS-waarnemers die de verkiezingen als "democratisch en legitiem" beschouwden, zonder "massale schendingen van de kieswet". Zoals een plaatselijke krant opmerkte was het eerder een "dialoog tussen beschavingen", waarbij de (meestal West-Europese) waarnemers andere verwachtingen hadden dan die van de voormalige Sovjetrepublieken.

De parlementsverkiezingen van 25 mei 2003 leidden tot een soortgelijke botsing van standpunten, hoewel er, zoals bij eerdere gelegenheden, minder feitelijke misstanden waren dan bij de presidentsverkiezingen. De opkomst bij de verkiezingen bedroeg 52%, waarbij slechts één van de 21 partijen en blokken de drempel van 5% haalde die nodig was om zetels in het nieuwe parlement te krijgen. Het grootste deel van de 131 zetels, 33, ging naar de regeringsgezinde Republikeinse Partij (HHK). Het blok Justitie, geleid door Stepan Demirchuyan, die tweede was geworden in de presidentiële verkiezingen maart, behaalde 14 zetels. De Communistische Partij behaald slechts 1,6% van de stemmen en won daardoor geen enkele zetel.

advertentie

Armenie Tatev Klooster 9e eeuw_{Photo: Vahag851 CC 4.0 International no changes made}

Na de Eerste Wereldoorlog vormde Armenië korte tijd met Georgie en Azerbeidzjan de Kaukasische Federatie, om vervolgens van 1918 tot 1920 een onafhankelijke republiek te vormen. In 1920 werd het land ingelijfd bij de Sovietunie.

Armenie Spitak Aardbeving 1988_{Photo:LoMit CC 4.0 no changes made}

In februari 1988 werd het noorden van Armenië getroffen door een zware aardbeving, waarbij circa 25.000 slachtoffers vielen. Nog altijd wonen veel mensen in Noord-Armenië in noodbehuizing. In datzelfde jaar ontstond een conflict met buurland Azerbeidzjan over het door Armeniërs bewoonde gebied Nagorny-Karabach, gelegen in Azerbeidzjan.

Armenie Serzj Sarkisian_{Photo: Robert D. Ward in het publieke domein}

In augustus 1990 verklaarde Armenië zich onafhankelijk van de Sovjetunie. Door de oorlog en de verslechterende economische omstandigheden, die mede het gevolg waren van een economische blokkade ingesteld door Azerbeidzjan en Turkije, kwam de regering van de eerste president van Armenië, Levon Ter-Petrossian, al snel in grote moeilijkheden. Uiteindelijk trad hij in 1998 af. In oktober 1999 kwamen premier Sarkisian en voorzitter van het parlement Demirchian om het leven door een aanslag. De motieven zijn tot op heden niet geheel duidelijk. Bij de presidentsverkiezingen van 1998 werd de voormalige de facto leider van Nagorny-Karabach, Robert Kocharian, gekozen en in 2003 herkozen. In maart 2007 overlijdt premier Makarian plotseling door een hartaanval en wordt opgevolgd door Serzj Sarkisian. In februari 2008 wordt Sarkisian tot president gekozen. In september 2008 bezoekt de Turkse president Armenië. In oktober 2009 besluiten de regeringen van Armenië en Turkije de betrekkingen te normaliseren. In april 2010 besluit het parlement van Armenië de ratificatie van het besluit om de betrekkingen te normaliseren op te schorten vanwege aanvullende voorwaarden van Turkije. In mei 2012 wint de republikeinse partij de verkiezingen en in februari 2013 werd Sarkisian opnieuw tot president gekozen. Armenië sluit zich in 2015 officieel aan bij de door de Russen geleide Euraziatische douane-unie en kiest niet voor de ondertekening van een associatieovereenkomst met de EU.
In april 2017 wint Sarkasian de parlementsverkiezingen. In december 2018 roept Nikol Pashinyan verkiezingen uit om de meerderheid van de Republikeinse Partij in het parlement te bestrijden en zijn My Step Alliance wint met een overweldigende meerderheid. Eind 2020 wint Azerbeidzjan grondgebied in een offensief tegen Nagorno-Karabach. Dit leidde tot protesten tegen Pashinyan omdat hij instemde met een door Rusland bemiddeld staakt-het-vuren.

Nikol Pashinyan, premier van Armenië
Photo: © Raimond Spekking / CC BY-SA 4.0 (via Wikimedia Commons) no changes made

In september 2022 braken er opnieuw gevechten uit tussen Azerbeidzjaanse en Armeense troepen. Daarbij zouden aan Armeense kant 49 doden zijn gevallen, zo meldde premier Pasjinian. Ook aan Azerbeidzjaanse kant zouden er dodelijke slachtoffers zijn gevallen, hoeveel is nog onduidelijk. Hoe de gevechten ontstonden, is onduidelijk. Beide landen beschuldigden elkaar van provocaties. Volgens Azerbeidzjan was Armenië bezig met een troepenconcentratie aan de grens, en met het leggen van nieuwe mijnen in het grensgebied. Daarom zei het land "lokale acties" te hebben uitgevoerd, "strikt gericht op militaire doelen."

ARMENIE LINKS

Advertenties
• Djoser Armenie Rondreis
• Vliegticket Armenie boeken? VliegenNaar
• Armenie Tui Reizen
• Hotels Trivago
• Rondreis Armenie
• Hotels Armenie
• Transport Armenië - TTS Quality Logistics B.V
• Autoverhuur Sunny Cars Armenië
• Boeken, ook tweedehands, over ARMENIE bij Bol.com

Nuttige links

Armemië Startkabel (N)
Armenie Startnederland (N+E)
Reisinformatie Armenië (N)
Reizendoejezo – Armenië (N)
Startpagina Armenië (N)

Bronnen

BBC - Country Profiles

CIA - World Factbook

Elmar Landeninformatie

Holding, Deirdre / Armenia : with Nagorno Karabagh
Bradt

laatst bijgewerkt november 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems